Rialto    IdT

30.13

 

   

Arnaut de Maroill

 

 

 

 

   

I.

   

Franquez’e noirimens

   

m’adutz e chauzimens

   

c’ades am ses falsura,

   

qualque sia·l bes;

5  

ieu am trop mais ab vos,

   

bela dona e pros,

   

tos tems far mon dampnatge,

   

c’ab autra conquezes;

   

que tan grans honors m’es,

10  

tot mon maltrag meillura.

   

 

   

II.

   

Tant es ferms mos talens

   

en vos, dona valens,

   

non puesc aver mezura

   

no·us am, ab que·us pes,

15  

mais d’autra re c’anc fos;

   

c’aiso es l’ochaizos

   

don m’avetz cor salvatge,

   

e d’aiso, si·us plagues,

   

s’autre tort no·us fezes,

20  

no·m degratz far rancura.

   

 

   

III.

   

On plus vostre cors gens

   

mi mostra espavens

   

ni me dezasegura,

   

Amors, que m’a pres,

25  

m’en fai plus enveios;

   

qe·m ten vostras faisos

   

dedins en mon coratge,

   

e mostra·m que merces

   

a mains aturs conques:

30  

ve·us tota m’aventura.

   

 

   

IV.

   

Franca res avinens,

   

en cui jois e jovens

   

e totz bons aips s’atura,

   

a tort es comes

35  

qui tant quan pot es bos,

   

que plus no·i quier razos;

   

e non es de paratge:

   

sera coms o marques

   

avols hom mal apres,

40  

qui jutga per dreitura.

   

 

   

V.

   

Pros dona conoisens,

   

en vos es pretz e sens,

   

e beutatz fin’e pura;

   

que natura·i mes

45  

cors gai e erguillos,

   

e semblans amoros

   

de joi e d’agradatge,

   

e sobre totas res

   

son vostre faig cortes

50  

mais d’autra creatura.

   

 

   

VI (CEM).

   

Chanso, ves Mon Franses

   

t’en vai, quar ab lui es

   

jois e bon’aventura.

   

 

   

VII (CEMc).

   

Senher En Genoes,

55  

lo fin pretz qu’en vos es

   

creis ades e meillura.

 

 

I. ACDEI1K1MNQRc    1 nurriment Q    2 m’adutz] m’a ditz I1K1, me ditz M, m’a dich A, m’an dig C, m’es douz N, madui c; iauzimens R, chausimen c    4 qualque] mas qualque EI1K1, mas cals que AD, e qalqes M, cals que R; sia·l] sia lo CR, sia Q    5 ieu am] e vuelh Rc; trop mais] mais trop ADI1K1NQ; ab vos] am vos M, avers Q    7 far] facs D    8 conquezes] conqueres CMQ    9 ric don qel pros qies M; que] don C, cui Q, qar c; tans D; gran CNQ; honor CN; m’es] m’er R, om. Q    10 tot mon] totz mos Rc, en vos M, mes tut Q; maltrag] mal traiz DRc, ades M

II. ACDEI1K1MNQRc; I. I2K2d    11 ferm NQ; mon Q    13 non] no·i CM, no·m Q, co N    14 mais vos am e no·us pes CM, no·us am (ami Q) be·us (ben Q) pes NQ; no·us am] mais vos am CM, que no·us am RI2K2d; ab que·us] ab que be·us ADEI1K1, e no·us CM, e que·us R, mas be·us c, ab qu’eu I2K2, qu’ieu d, be·us N, ben Q    15 mais d’autra] que autra C, d’autra M; re] res CR, om. N; c’anc] qe anc M, qe ac Q    16 c’aiso] e so CM, aiso RcI2K2d    18 si·us] sous Q, s’ieu·s R    19 tort] cort N; no·us] nos I1K1, non Q, no·i I2K2d; fezes] agues CMI2K2d    20 no·m] non AMcI2d, nō DI1K1K2Q, mi R; degratz] degna Q

III. ADEI1K1NQR; II. I2K2d; IV. CM; V c    21 on plus] ans neus R, e puois I2K2d, on plus il c    22 mi] me CRI2K2d, mo Q; mostra] mostrals c, mostret I2K2d, dona CM; espavens] d’espaventz M, om. c    23 ni] e R; me] m’en CMQcI2K2d    24 amors] quar amor C, et amors R, vostr’amors I2K2d; que] qui QI2K2d; m’a] mi a ADEI1K1; m’a pres] m’a apres M    25 m’en] me RI2K2d, mi Q; fai] fa QR; enveios] enoios Q    26 qe·m] quen I1K1, e C, e·m McI2K2d, qe Q; qe·m ten] que·m D, qe ren Q, entre R; vostra Q    27 dedins en] de duis en Q, plus pres de CMRcI2K2d; en] e ADI1K1N    28 mostra·m] mostra MQ    29 a mains] n’a ja Q; aturs] alurs d, autres ADEI1K1Nc, autra Q, durs cors M, om. R    30 ve·us] vens C, vaus D; tota m’aventura] so que m’asegura ADEI1K1, tota ma rancura R

IV. ADEI2K2d; III. c; V. CMQR    31 res] dona Q; avinens] covinens RI2K2d    32 joi QR; joven c    33 tot c; bon Rc; aips] pretz CMRcI2K2d    34 a tort] a gran tort M; es comes] m’avetz comes ADI2K2d, m’aves escomes E, m’avetz repres C, es repres MQ, m’aves mespres R, es mespres c    35 qe fai tot qant es bos Q; quan] con M    36 que] e c, qu I2K2; no·i] no·il ADM, no·l C, non Qc; razos] ras D    37 e] ni CMQI2K2d    38 sera] s’iera C; coms o] cans a R    39 avol CQRI2K2d; hom] o Q    40 qui jutga] es judjaz c; qui] que DQI2K2d, qil MR, es c; juges MQ, judjaz c

V. ADE; III. CMI2K2d; V. I1K1NQRc    41 dona] don’e CDI1K1N    42 om. N; vos] cui ADEI1K1MQ; pretz] pers Q    43 beutatz] lialtaç Q    44 i] hi CE 45 francx cors gai ergulhos R; gai] gais NQc, francs M    46 e] ab CMc; semblans] semblant CMNQI2K2d, sembla·m R    47 de joi e] e bels ditz (dig I2, dutz d) RI2K2d; d’agradatge] de gradatge D, d’alegrege Q    48 e] don M, om. RI2K2d; sobre] sobra Q, son en CMRcI2K2d    49 son] tug CRcI2K2d, tut M, om. Q; vostre] vostres ENI2, vestros K2, vestres d; faig] faitz DEI1K1N; cortes] e cortes Q    50 mais] mielhs C, mieilh M, plus RcI2K2d

VI. CEM    51 Franques C    52 ten qar lai es totz bes M    53 joi C

VII. CEM; VI. c    54 En Genoes] enionces M    55 a bon prez nō tainh res c; fins M    56 don vos aiatz fraitura c

 

Nota al testo

I quattordici testimoni si dividono in due famiglie ε e γ, ma la tradizione sembra caratterizzata da un alto tasso di contaminazione. Al primo gruppo appartengono certamente i mss. ADEI1K1N, che si distinguono per l’ordine particolare delle strofi e per la lezione comune nei casi di diffrazione dei vv. 4-5, 14, 24, 30 e 49. L’assenza della quarta strofe, di difficile comprensione e sintatticamente problematica, caratterizza invece i soli mss. I1K1N. Il ms. Q ha una lezione più autonoma, ma condivide la lezione di N e degli altri mss. ε ai vv. 5, 27, 29, 33, 48 e 50. Alla famiglia γ appartengono i mss. CM, R e I2K2d, per i quali si vedano le lezioni dei vv. 19, 26-27, 33, 42, 47-49. La coppia CM condivide l’ordine particolare delle strofi e le lezioni dei vv. 13, 14, 16, 22 e 50. I mss. I2K2d dipendono evidentemente da un modello comune (d, com’è noto, è un descriptus di K), e in alcuni casi condividono errori di R (vv. 14, 31 e soprattutto 47-48). Il ms. c gravita sicuramente nell’area della famiglia γ, ma ha una lezione molto indipendente. In alcuni casi s’intravede una possibile confluenza tra NQc, che condividono in particolare lezioni conservative in corrispondenza dei quarti versi delle strofi. Il ms. E in questo caso deriva certamente da un modello di tipo ε, ma va con CMR al v. 5 ed è l’unico a condividere le tornadas con CM.
Le diffrazioni di lezione in corrispondenza dei quarti versi delle strofi e la lezione del v. 44 suggeriscono la ricostruzione di lezioni pentasillabiche. La lezione aturs al v. 29 è minoritaria ma pare decisamente difficilior, mentre l’alternativa banalizzante autres potrebbe essere poligenetica. Anche la lezione en vos al v. 42 è minoritaria, ma è necessaria per la sintassi di questa strofe di difficile interpretazione e probabilmente già corrotta nell’archetipo. La proposta di Leuker, di conservare la lezione alternativa en cui modificando la posizione delle strofi è irricevibile in quanto fondata sul legame sintattico tra due strofi (fenomeno estremamente raro e mai adottato da Arnaut de Maroill) e su un ordine delle strofi attestato unicamente dal ms. c (Tobias Leuker, «Le poesie “genovesi” di Arnaut de Maruelh, Raimbaut de Vaqueiras e Albertet», Medioevo romanzo, 37, 2013, pp. 327-348, alle pp. 340-342). Inoltre, l’ordine delle prime tre strofi è confermato in modo quasi unanime da testimoni di entrambe le famiglie. La grafia è quella del ms. E.

 

 

 

Testo: Luca Barbieri, Rialto 7.ii.2018.


Mss.: A 105v (Arnautz demeruoill), C 109v (Arz | de maruelh), D 38v (Arnald jde(m)), E 64 (Ar . d(e) marueill), I1 47r (Arnautz de maruoill), I2 84v (Guirardos lo ros), K1 34r (Arnautz de maruoill), K2 68r (Girardos lo ros), M 130v (Arnautz de merueilh), N 71v (Arnaut de merueil), Q 60v (Arnaut d(e) miroil), R 82v (ar . de marruelh), c 37r (Arnald de miroill), d 288r (Girardos lo ros).

Edizione critica: Ronald C. Johnston, Les poésies lyriques du troubadour Arnaut de Mareuil, Paris 1935, p. 126.

Altre edizioni: LR, I, p. 357; Carl August Friedrich Mahn, Die Werke der Troubadours, in provenzalischer Sprache, 4 voll., Berlin 1846-1886, vol. I, p. 159.

Metrica: a6 a6 b6’ c5 d6 d6 e6’ c6 c6 b6’ (Frank 205:1; unicum). Canzone di cinque coblas unissonans, più due tornadas di tre versi. Rime: -ens, -ura, -es, -os, -atge. Lo schema è un unicum (ma simile a Marcabru, Doas cuidas a·i, compaigner, BdT 293.19).

Ordine delle strofi:

 

AD

E

I1K1N

QR

CM

c

I2K2d

I

1

1

1

1

1

1

-

II

2

2

2

2

2

2

1

III

3

3

3

3

4

5

2

IV

4

4

-

5

5

3

4

V

5

5

4

4

3

4

3

VI

-

6

-

-

6

-

-

VII

-

7

-

-

7

6

-

 

Nota: Canzone di argomento cortese: per le ipotesi di datazione e localizzazione si vedano le Circostanze storiche.

[LB]


BdT   Arnaut de Maroill    IdT

Traduzione e note    Circostanze storiche