Rialto    IdT

416.1

 

   

Raimon Bistortz d’Arle

 

 

 

 

   

I.

   

Aissi co·l fortz castels ben establitz

   

a son gerrier si ten e si defen,

   

tro·l ven de gieingz e d’armas affortitz

   

tan qe lo venz e lo forssa e·l pren,

5  

mi sui d’Amor defendutz tota via,

   

Dompna, tro vi vostre cors benestan:

   

mas en vos es tot so q’ops la avia

   

a mi penre, per qe merce claman

   

mi rend a vos ez a lei derenan.

   

 

   

II.

10  

Q’en vos es Senz – q’es de totz bes razitz –,

   

qe·us capdella ab joi ez ab jouen,

   

e tals beutatz qe chascus qe·us ve ditz

   

qe·l genser es del mon (e ges no·i men);

   

ez en vos es Valors e Cortesia,

15  

Prez ez Honors, e tot bon aib prezan.

   

E qant eu vi q’Amors mi combatia

   

ab tals armas, s’anc mi trobet tiran,

   

trobet m’adoncs humil e merceian.

   

 

   

III.

   

Dompna, pres sui e si vos no·m est gitz

20  

morrai, q’Amors m’a ir’e maltalen,

   

qar tro qe·us vi, non puec esser feritz

   

de sas armas nul temps: ma eu enten

   

qe autressi·m devez esser amia,

   

s’al prim qe·us vi fui vostres ses engan,

25  

com m’es Amors mala ez enemia:

   

qar anc nul temps no·m ac al seu coman,

   

tro qe·m conqes ab vos, qar valez tan.

   

 

   

IV.

   

Per Amor sui e per mon cor traïtz,

   

si co·l rics hom es traïz per la gen

30  

ab cui el ven el camp, e s’es plevitz,

   

qe·ill faill als ops: Dompna, tot aissi·m pren

   

q’Amors mi met e mos fols cor envia

   

qe·us clam merce a lei de fin aman.

   

E qan vos cug preiar la lenga·m lia,

35  

qe·l cor on hai escritz tot mon deman

   

doncs es ab vos ez Amors al meu dan.

   

 

   

V.

   

Vostre genz cors avinenz, gais, complitz

   

de totz los bes qe a cors son plazen,

   

bella Dompna, m’es tan fort abelitz

40  

qe res mas vos no·m pot faire jauzen,

   

e si ab vos hai de Joi carestia,

   

ben l’auria ab cellas qe non l’an,

   

mas si com vos l’avez tot en balia

   

m’en fezessez vos ric e benanan

45  

no·us aus preiar mas qe vauc m’o oran.

   

 

   

VI.

   

Cansos, vai t’en a la gensor qe sia,

   

a na Costanza d’Est, on tut be van,

   

qe tan bella non sai ni tan prezan.

   

 

   

VII.

   

Ai! bels Fenics, Merces e Cortesia

50  

mi vaill’ab vos qez eu non mor’aman,

   

e camze·l nom de Tanstrist en Tristan.

 

 

I. 1 fortz] fort IKd    2 si ten] sen ten IKd    3 gieingz] genz IKd; d’armas] dormas IKd    4 qe] quel IKd; forssa] foza d    5 d’Amor] damors IKd    7 en] eu d; la] li IKd    8 penre] p(er)re IKd (p(er) re d)    9 ez a lei] ez e lai IKd (ezelai d); derenan] darenan IKd

  II. 10 Q’en] En IKd; de] des IKd    11 qe·us] Qe uos IKd; capdella ab joi] cal della bios IKd    12 e tals] Et als IKd; beutatz] betatz d    13 no·i] corretto da non F    15 e] es d; tot bon aib] tuitz bos aibs IKd (aibz I)    16 qant] chant d; eu vi] eui IKd; mi] me IKd    17 ab] A d; tals] IKd    18 m’adoncs] ma do(n)cs F ma donc IKd

III. 19 vos] nos d    20 morrai] Monrai IKd (Monraj d); q’Amors] camor IKd    21 puec] poc IKd    22 nul] nulz I, nullz d    24 vostres] uostre IKd    26 nul] nuls F, nuillz IKd (nuilz I); ac] auc IKd; al seu] a son IKd    27 qe·m] qom IKd; qar] que IKd

IV. 29 la] sa IKd    30 camp] cap I    32 q’Amors] Quamor I; e mos] enios d; cor] cors IKd    34 lenga·m] legam Kd    35 on] en IKd    36 es] ez IK; meu] men IK

V. 37 genz] gen IKd; avinenz] auinen IKd    38 de] di IKd    39 Dompna] dopna F    40 mas] mos IKd; no·m] nō IK, non d; jauzen] iauzan IKd    41 vos] nos IKd; de] de IK    42 ben l’auria] Bella auria IKd; ab] a IKd; non] nō IK    43 tot] totz IKd

VI. 46 Cansos] Ansos IKd; vai t’en] uaitan ID, naitan d; a la] alla IKd    47 tut] tot IKd; van] nan IKd    48 manca IKd

VII. 50 aman] no amon IKd    51 manca IKd

 

Nota al testo

Si riproduce la grafia del manoscritto F, generalmente corretto, a parte un errore morfologico (v. 26) e una banale mancanza di titulus (v. 39); il ms. non presenta l’esecuzione delle lettrines, quantunque siano leggibili le lettere guida per il miniatore. Errore comune a tutta la tradizione, ben spiegabile paleograficamente, è han (an IDk) per l’an al v. 42, la cui emendatio è necessaria per il senso generale del passo. Vari errori congiuntivi, fra cui si segnalano le lacune nelle tornadas (mancanza dei vv. 48 e 51), dimostrano la dipendenza di IKd dal medesimo antigrafo; inoltre, la lezione priva di senso Ansos al v. 46 lascia ipotizzare che il modello fosse privo dell’esecuzione della lettera miniata (al v. 10 tale fenomeno può essere invece poligenetico, giacché En per Q’en potrebbe essere una semplice variante adiafora).

 

 

 

Testo: Luca Gatti, Rialto 27.ix.2018.


Mss.: F 44r (Ramonz bistortz), I 148r (Enralme(n)z bistortz), K 134r (Enralmenz bistortz), d 342v (Enralmenz bistortz).

Edizioni critiche: LR, vol. I, p. 498; Jean-Claude Rivière, «Raimon Bistortz d’Arles», L’Astrado, 21, 1986, pp. 29-72, p. 35.

Altra edizione: Giuliana Bettini Biagini, La poesia provenzale alla corte estense. Posizioni vecchie e nuove della critica e testi, Pisa 1981, p. 118 (testo Raynouard).

Metrica: a10 b10 a10 b10 c10’ d10 c10’ d10 d10 (Frank 409:6). Cinque coblas unissonans di nove versi, seguite da due tornadas di tre. Rime: -itz, -en, -ìa, -an.

Nota: Canzone cortese dedicata a Costanza d’Este (v. 47), su cui si vedano le Circostanze storiche. Dal punto di vista della tradizione manoscritta, Aissi co·l fortz castels ben establitz è l’unico testo di Raimon Bistortz a essere tràdito da codici appartenenti alla famiglia ε (sulla cui definizione vedi d’Arco Silvio Avalle, I manoscritti della letteratura medievale in lingua d’oc, nuova edizione a cura di Lino Leonardi, Torino 1993, pp. 75-89); il fatto assume rilevanza se si considera che, nel corpus del nostro trovatore, solo qui si rinviene il toponimo d’Est per esteso (a tal riguardo cfr. le Circostanze storiche di Aimeric de Pegulhan, Atressi·m pren quom fai al joguador, BdT 10.12).

[LG]


BdT    Raimon Bistortz dArle    IdT

Traduzione e note    Circostanze storiche