Jaufre
1 D’un conte de bona maniera,
2 D’azauta rason vertadeira,
3 De sens e de chavalarias,
4 D’ardimens e de cortesias,
5 De proesas e d’aventuras,
6 De fortz, d’estrainas e de duras,
7 D’asaut, d’encontre e de batailla,
8 Podez auzir la comenzailla;
9 Que, se volez, e·us en dirai
10 Aitant con ai auzit ni sai.
11 E digaz m’en so qu’en volres,
12 S’ieu en dic, si m’escoteres
13 Ni·m volres de bon cor entendre,
14 Car hom non deu comprar ni vendre
15 Ni l’un ab l’autre conseilar,
16 Cant au bonas novas contar;
17 Que quant no son ben entendudas,
18 A cel que las diz sun perdudas
19 E a acels non valun gaire,
20 Que las auson, a mon viaire;
21 Que aicho son novas rials,
22 Grans e richas e naturals
23 De la cort del bon rei Artus.
24 E anc no·s fes ab el negus,
25 Que fos en aquella sazon,
26 De bon pretz ni de mesion.
27 Tan fon pros e de gran valor,
28 Que ja non morra sa lausor;
29 Car ja senpre seran retrachas
30 Las grantz proechas qu’el a fachas,
31 E·ill bon chavalier mentagut,
32 Qu’en sa cort furon alegut,
33 Que a la Taula Redonda vengrun,
34 E las proechas qu’il mantengron;
35 Que anc hom no·i venc conseill querre,
36 Per tal que dreiz volges proferre,
37 Que s’en anes desconseillatz;
38 Mais tortz hanc no·i fon escoltatz
39 Tant fon sa cort leals e bona,
40 Que neguns hom tort no·i rasona;
41 Ni anc hom per chavalaria
42 No·i venc, qu’en tornes a fadia,
43 Ni per guerra ni per batailla.
44 Anc a sa cort non trobet failla
45 Neguns hom per ren, que volghes,
46 Ni per qualqe ops que·l venghes.
47 Vevas domnas, orfans enfantz,
48 Pulcellas, doncels, paucs e grantz,
49 Cant a tort eron guerreiat,
50 Ni per forsa deseretat,
51 Aqui trobavon mantenesa,
52 Aitori, secors e valesa;
53 Per que devon esser grazidas
54 Novas de tan bon luec essidas
55 E·m patz e sses gap escoutadas.
56 E ditz cel que las a rimadas,
57 Que anc lo rei Artus non vi,
58 Mas contar tot plan o auzi
59 En la cort del plus honrat rei,
60 Que anc fos de neguna lei.
61 Cho fon lo bon rei d’Aragon,
62 Paire de pretz e filltz de don
63 E seiner de bonaventura,
64 Umils e de leial natura,
65 Qu’el ama Deu e tem e cre
66 E manten lealtat e fe,
67 Patz e justicia; per que Deus
68 L’ama; car si ten ab los sieus,
69 Qu’el es sos noveltz cavaliers
70 E de sos enemics guerriers.
71 Anc Deus non trobet en el failla,
72 Aintz fon la primeira batailla
73 Per el facha, e a vencutz
74 Cels per que Deus es mescresutz;
75 Per que Deus l’a d’aitant honrat,
76 Que sobre totz l’a essauzat
77 De pretz e de natural sen,
78 De gaillart cor e d’ardimen
79 Anc en tan jove coronat
80 Non ac tan bona poestat;
81 Qu’el dona grantz dons volontiers
82 A joglars e a chavaliers;
83 Per que venon en sa cort tut
84 Acels que per pros son tengut.
85 E cel qui rimet la canchon,
86 Auzi devant el la razon
87 Dir a un cavalier estrain,
88 Paren d’Artus e de Galvain,
89 D’un’aventura que avenc
90 Al rei Artus, que gran cort tenc
91 A Carduel una pentecosta,
92 On cad’an gran pobel s’ajosta,
93 Per ço que·l reis los en semon;
94 Pauc n’i venon, a qui non don.
95 Al jorn de quella richa festa
96 Lo bon rei coronet sa testa
97 E anet auzir au mostier
98 La messe; e tuit sei cavalier
99 De la Taula Reonda i foron,
100 Que totz le segon e honoron
101 Aiqui fon monseiner Galvans,
102 Lancelot de Lac e Tristas
103 E·l pros Ivans e·l naturals
104 Erec e Quexs, le senescals,
105 Perceval e Calogranans,
106 Cliges, un cavalier presans,
107 E Caedis l’apercebutz,
108 E fo·i lo Bels Desconegutz
109 E Caraduis ab lo bratz cort.
110 Tuit aquist furon a la cort;
111 Et ac n’i d’autres mais gan ren,
112 Que no·us dic, car non m’en soven.
113 E quant an tot l’orde auzit,
114 Ez il son del mostier eissit
115 E son s’en el palais vengut
116 Ab gautz, ab deport e a brut
117 E pueis comensen lor solatz,
118 E cascuns contar ço que·l platz.
119 Li uns parlon de drudarias
120 E·ls autres de cavalarias,
121 E con aventuras queran
122 Aqui, hom trobar las poiran.
123 Ab tant Quexs per la sala venc,
124 Desenvoutz, et en sa man tenc
125 Un baston parat de pomier.
126 E anc no·i ac pro cavalier,
127 Que volentiers no·ill fezes via;
128 Car cascun sa lenga temia
129 Per ses vilains gaps que gitava;
130 C’a negun honor non portava,
131 Que a tot le meillor dezia
132 Cho que sap que pietz le seria.
133 Mais estiers es pros e cresutz
134 E cavalier apercebutz,
135 Savis e conoissentz de guerra,
136 Ricx hom e seiner de gran terra,
137 Aconseillat e issarnitz;
138 Mas siei gab e siei vilan ditz
139 Li tolon de son pretz gran ren.
140 Ab aitant denan lo rei ven
141 E ditz: «Seiner, sazon seria
142 De manjar oimais, si·us plazia».
143 E·l reis es se ves el giratz:
144 «Quexs, per enugz a dir fos natz
145 E per parlar vilanamentz;
146 Que ja sabetz vos veramentz
147 E avetz o vist mantas ves,
148 Que non manjaria per res,
149 Que cort tan esforsada tenga,
150 Entro que aventura mi venga
151 O qualque estraigna novella
152 De cavalier ou de pulcella.
153 Anatz sezer a una part!»
154 Ab tant denan lo rei se part
155 E es al solatz attendutz
156 Que fon per la sala tengutz,
157 On ac gentz de moltas manieras,
158 Cavaliers, joglars, soudadieras.
159 E an tant tengut lor solatz,
160 Que meidia fon ben passatz,
161 E fon pres ja ben d’ora nona.
162 Ab aitant lo rei Artus sona
163 Son nebot, mon seiner Galvan,
164 E senpre el li venc denan.
165 «Neps», ditz lo rei, «faitz enselar,
166 Que irem aventura cercar,
167 Pueis que en esta cort non venon;
168 Que nostre cavaliers so tienon
169 A mal, car lor es tant tardatz,
170 Que ben degron aver manjatz».
171 E Galvan respon mantenen:
172 «Seiner, vostre comandemen
173 Er faitz». Pueis ditz als escudiers,
174 Que metuns sellas als destriers
175 E tragon lor garnimentz fors,
176 Don cascun puesca armer son cors,
177 Se venon a negun besoing.
178 E manda que neguns no·i poing,
179 Que sia faitz de mantenent
180 E li scudiers isnellament
181 Son tuit ves lor ostal vengutz,
182 E no·i a caval remansutz,
183 C’ades non sia ensselat.
184 Pueis son li roncin atrossat
185 De perpointz e de garnisons.
186 E pueis lo rei ab sos baros
187 Pueion e lor espazas ceinon,
188 E li scudiers las armas prendon,
189 E tegron ves Brecilianda,
190 Una forest que molt es granda.
191 E can la son preon entrat,
192 E·l rei a un pauc escoutat
193 E castia c’om no·i son motz.
194 «Eu autz», dis el, «luein una votz,
195 Que cre que gran mistier l’auria
196 Lo socors de Sancta Maria,
197 E Deu reclama mout soven.
198 Ieu la vuel anar solamen,
199 Senes totz autres conpagnons».
200 «Seiner, aintz irai ieu ab vos»,
201 Ditz mos seiner Galvan, «si·us plas,
202 Que sol n’en anaretz vos pas!»
203 «Neps», ditz lo rei, «no·n parletz plus,
204 C’ab me non anara negus,
205 E no m’en sonetz motz oimai!»
206 «Seiner», ditz Galvan, «non ferai,
207 Mais tot a vostra volontat».
208 El a son escut demandat
209 E sa lansa, pueis esperona
210 Ves cella part on la voitz sona.
211 E cant ac anat un petit,
212 El auzi esforsar lo crit
213 Molt fort e d’estraigna maniera.
214 Ab tant venc en una ribeira
215 E vi al entrar d’un molins
216 Una femna que ronp ses crins
217 E bat ses mains e plain e crida,
218 Aissi com femna esmarida.
219 E·l reis es vengut volontos,
220 Aissi com franc rei piatos,
221 E demanda·l: «Femna, que as?»
222 «Seiner, acuretz me, si·us plas,
223 C’una bestia fera et estraigna,
224 Que venc per aquella montaigna,
225 Mi manja lai entre mon blat».
226 E·l bon rei a laïntz gardat
227 E vi la bestia grantz e fiera;
228 E auiatz de qual façon era:
229 Maier fon que non es uns taurs;
230 E siei pel son velut e saurs
231 E·l col blanc e la testa granda,
232 E ac de cornes una randa,
233 E los uels son gros e redons
234 E las dens grantz e·l moure trons
235 E canbas grossas e grantz pes,
236 Maiors non es un grantz endes.
237 E·l rei es se meravillatz,
238 Cant la vit, pueis es se seinatz,
239 E ve·l vos a pei desendut,
240 E mes devant son pieitz l’escut
241 E trais sa spaza mantenen.
242 Mais la bestia non fes parven,
243 Que·l vis, ni anc sol no·s crolet;
244 Aintz tenc lo cap clin e manjet,
245 A maiors goladas que trueia,
246 Del blat, qu’era en la tremueia.
247 E cant el vi que no·s movia,
248 Penset se, car assetz paria
249 De lla bestia, que non fos brava,
250 Car per defendre no·s girava,
251 E a le en las ancas donat
252 De la spaza un colp de plat,
253 E no·s volc moure per aitant.
254 E·l rei es li vengut denant
255 E fes senblant que la feris,
256 E ela parvent que no·l vis.
257 E·l reis a son escut pausat
258 E pueis a·l bon branc estuiat.
259 A pres la ab amdoas mans
260 Per los corns que son loncs e plans.
261 E·l reis es autz e grantz e fort
262 E tira et secot et estort:
263 E anc sol no la·n poc crolar.
264 E·l reis cujet son poing levar,
265 Que la volc sus el cap ferir;
266 Mas anc non poc las mans partir
267 Dels corns, tant non las a tiradas,
268 Plus que si foson claveladas.
269 E can la bestia senti,
270 Que ben fon pres, leva de qui;
271 E·l reis estet als corns pendutz,
272 Fel et irat et esperdutz.
273 E la bestia eis del molin
274 Ab el, e ten son dreitz cammin
275 Per la forest, lai on li plas,
276 Tot jen e süau e le pas.
277 E mos seiner Galvan, le pros,
278 Era si tertz de conpagnos
279 Luing dels autres en un’angarda
280 E ab aitan el se regarda
281 E vi la bestia fera e gran,
282 Que aporta els corns denan
283 Lo bon rei, son oncl’, apenden
284 A pauc non a perdu son sen,
285 E pres autamentz a cridar:
286 «Cavalier, anem aiudar
287 A mon seiner lo rei Artus!
288 Per Deu, non se fenga negus!
289 Jamais, qui ara no·l aonda,
290 Non er de la Taula Redonda!
291 Totz serem per trachors tengut,
292 Se·l rei es per secors perdut».
293 Ab tant de l’angarda deissent
294 E venc ves la bestia corent,
295 Qu’anc non atendet conpaignon.
296 Non laisara un colp no·ill don;
297 Baissa la lança per ferir.
298 E·l rei ac paor de morir
299 E escrida: «Bels neps, merce!
300 Non la tocs, per amor de me!
301 Que se tu la fers, ie sui mortz
302 E se non la toquatz, estortz;
303 Qu’eu la pogra ben aver morta;
304 Per que·m ditz mon cor e·m conorta,
305 Qu’ela·m portara chausiment;
306 Car ieu lo·l portei eissament,
307 Que ieu non la volc anc tocar
308 Ne ella me; per que me par,
309 Que no·m fara mal autrament.
310 E laissa li far son talent,
311 Que non sia per ren tocada
312 De null home de ma maisnada,
313 Si doncs no·m volias auçir;
314 E vos, neps, anatz lor o dir!»
315 E Galvan a son colp tengut
316 E a·l en plorant respondut:
317 «Seiner, e com porai soffrir,
318 Que no·us defenda de morir?»
319 «Neps, sabetz, com mi defendretz?
320 Sol que la bestia non toques».
321 E il gita pore sa lança,
322 E son escu del col balança
323 E a·l gitat loing per gran ira.
324 Pueis ronp sos draps e sos pels tira,
325 Aitant com pot, ab ambas mans.
326 Ab aitant Tristans et Ivans,
327 Que de Galvan son conpaigno,
328 Son vengut de gran espero
329 Per ferir, lor lanças baissadas.
330 E Galvan a sas mans levadas
331 E escrida: «Non la feiras,
332 Segnor, per tan con vos l’amas,
333 Que·l rei es mort si la feretz!»
334 «Que faren donc?» «Anem apres,
335 Tant tro que veiam que fara;
336 Que se l’auci, ella morra».
337 E la bestia süau e gent
338 S’en vau, que sol non fes parvent,
339 Que·ls vis, mas plus dreitz d’una ronda
340 Pueia una roca redonda,
341 Auta e rausta e tailant.
342 E de segente, dol menant,
343 Venc Galvans e siei conpagnos,
344 Marritz e iratz e ploiros.
345 Ella bestia, can fon sus,
346 Vai s’en, que non atendet plus
347 Daus tot lo maier baus que·i sap,
348 E gitet deforas lo cap,
349 E·l reis pendet d’aqui en jos.
350 Adoncs Galvan fon angosos
351 E siei conpaignon autresi,
352 Que cascun se ronp e s’auci.
353 E·lls autres, que son remassutz,
354 An vist lo dol et entendutz.
355 E cascuns, aitant con pot, proca,
356 E venon al pe della roca
357 E prenon en sus a garrar
358 E viron lo signor estar
359 Als corns della bestia pendut.
360 Et an tant estraing dol mogut,
361 Que anc son par non fon auzit,
362 Ni per me no·us pot esser dit.
363 Aqui viras tirar cabels
364 A cavaliers e a donzels,
365 Que tuit ronpon·s lor vestiduras,
366 E maldizon las aventuras,
367 Qu’a tant gran dol lor sun tornadas,
368 Qu’en la foresta son trobadas,
369 Ab tant lo senescals escrida:
370 «Ai bona gentz, con es marida!
371 Con avetz per fort destinada
372 La mort del bon rei devinada!
373 Cal aventura es venguda!
374 Con avem uei valor perduda!»
375 Ab tant es cazutz del caval
376 A tera de sus contra val.
377 E·l reis estet desus pendutz,
378 Ab las mans es se retengutz;
379 Que non las en ostera jes
380 Adoncs, se faire o poges,
381 Que gran pagur a de cazer.
382 E la bestia a gran leser
383 Estet se lai sus totavia.
384 E·l reis preget Santa Maria
385 E Deu, lo sieu glorios fill,
386 Que l’estorça de quel perill.
387 E Galvans e Ivans e Tristans
388 Ab de cavaliers, ne sai cans,
389 Dizon que totz los draps penran,
390 Al pe de la roca metran
391 Desotz lo rei; e pueis, si cha
392 Sus els dras, ja mal no·s fara.
393 E pueis en a·ls autres mandat,
394 E Galvans a lor o amostrat:
395 «Seignor, laissem lo dol estar:
396 Que ren non pueit nuls acabar;
397 Mais prendom tot deliuramentz,
398 Cadaüns nostre vestimentz
399 E metam los al rei desotz!»
400 Aqui mezeis comenson totz
401 De mantenen a despoillar,
402 E veiras lors draps aportar,
403 Mantels e capas molt corent:
404 A negun remas vestiment,
405 Causas ni camisa ni braga,
406 Que cascuns ades non o traga.
407 E quan totz despuillatz se son,
408 An faitz de draps un tal molom
409 Desotz lo rei, que, s’el cazes,
410 Non crei que gran mal se fezes.
411 E la bestia, cant aiço vi,
412 Fes senblant que moghes d’aqui,
413 E crolet son cap un petit.
414 E cels d’aval levon un crit
415 Mout estraing e mout angoissos
416 E son se mes a genoillos,
417 E pregun Dieu que·l rei defenda
418 E que san e sal lo lor renda.
419 E la bestia jon los pes
420 E sal entr’els, e pueis apres
421 Laisa cazer lo rei, que tenc
422 A sos corns, e ela devenc
423 Cavaliers grans e bels e jentz;
424 E fon vestutz mout ricamentz
425 D’escarlata tro als talons;
426 E es vengutz as genoillons
427 Al rei e dis li tot rizen:
428 «Seiner, faitz vestir vostra gen,
429 Que ben podon oimais manjar,
430 Que vos ne els no·ill cal laissar
431 Per aventura, car trobada
432 L’avetz, si tot vos es tarzada».
433 E·l reis es se meravillatz
434 Mout fort e gran ren veitz seinatz
435 D’aiço, con si es avengut,
436 E a·l cavalier conogut,
437 Que dels meillors de sa cort es,
438 Dels pros, dels savis, dels cortes,
439 Dels adreitz, e dels avinens,
440 Que ben platz a trestotas gens,
441 Dels ben apres e dels gaillart,
442 E anc non fon en luec coart,
443 E dels amatz e dels onratz
444 E dels cubertz e dels celatz
445 E dels umils e dels plaizentz,
446 E sap totz los encantamentz
447 E las set artz, que son escrichas,
448 Trobadas ni fachas ni dichas.
449 E ac ab lo rei convinen,
450 Que, can fai ajostar sa gen,
451 Per ço que tenga cort ni festa
452 Ni deia coronar sa testa,
453 Que s’il se pot far desenblar,
454 Una copa d’aur li dieu dar
455 E un caval, tot lo meillor
456 De sa cort; e la bellazor
457 Pulcella que la eintz sera,
458 Vezen totz el la baisara.
459 E Galvan es vengut ab tan
460 A son seinor lo rei denan,
461 Que cujet que totz fos brisatz,
462 Car era de tan aut tonbatz.
463 E troba·l san e delecos,
464 Alegre, jauzen e joios,
465 E vi l’encantedor ab el.
466 «Per ma fe, beltz conpaintz», dis el,
467 «Azaut nos avez encantatz,
468 C’aissi fatz anar despoillatz».
469 E·l cavalier respon ab tan
470 E ditz a mon seiner Galvan:
471 «Oimais vos podetz ben vestir,
472 Que·l reis es estortz de morir».
473 Ab tant Galvan se part d’aqui
474 E totz los altres autresi,
475 E son s’en als vestir anatz,
476 Mas non i ac neguns triatz:
477 Qui pren capa, qui pren mantel,
478 E pueis tenon ves lo castel
479 A Cardueill, on la cort es grans,
480 E·l rei e mon seiner Galvans
481 Vai ss’en primier, pueis li autre tuit
482 E menon gran gautz e gran bruit.
483 E cant son el palais entrat,
484 Fon de manjar apareilat;
485 Demandon aiga per lavar,
486 E son s’asegut al manjar.
487 Grans fon la cort e rica e bona,
488 E ac i mouta rica persona
489 De reis, de contes e de ducs.
490 E mos seiner Galvan l’astrucs
491 E Ivans lo ben enseinatz
492 Amdui menavon en lor bratz
493 La reïna a gran lezer,
494 Que ven dejosta·l rei sezer.
495 E Galvans sec de l’autra part,
496 E Ivans ab lo cor gaillart
497 Es loing la raïna asis.
498 Pueis an assatz gabat e ris
499 Del esquern del enchantador,
500 Qu’a faitz lo jor a lor seinor.
501 E la raïna Gillamier
502 E·ll baron e li cavalier,
503 Qu’en la forest non son agut,
504 Quan auzon con es avengut,
505 Tenon se mout per escarnit,
506 Car tuit no l’an vist ni auzit,
507 E an en mout ris e mout gabat.
508 Ab aitant Quexs a aportat
509 Lo primier senes cauchiment
510 Denan lo rei mout richement
511 E pueis apres a la raïna,
512 A cui tota beutatz enclina;
513 E Quecx vai sezer ab aitan,
514 Car de manjar a gran talan.
515 Pueis venon las escalzisos,
516 E porton las li donzelos.
517 Ainc nuilla res non fon a dir,
518 Que nulls hom a manjar desir:
519 Cers ni cabrols ne salvatzinas,
520 C’anc non foron a dir negunas;
521 Gruas, austardas ni gapos,
522 Cisne ni aucas ni paos,
523 Galinas grassas ne perdis,
524 Pans barutellat ni bos vis,
525 Que de tot i ac largament,
526 E chascuns al manjar s’atent,
527 Cascuns ac de manjar desir.
528 Dels servidors non sai ren dir,
529 Tans n’i ac de sobre avinens,
530 De cavalier e de donçels.
531 Ab atant il viron intrar,
532 Cavalcant un roncin lear,
533 Un donzell gran e bel e gent;
534 E venc mout ensinadament;
535 C’anc mais home de mere nat
536 Non crei visses miells faiçonat.
537 D’espallas ac una braçada
538 E cara gran e ben formada,
539 Oilltz clars e amoros e rizentz
540 E cabels saurs e resplandentz
541 E·ls brasses grosses e cairatz;
542 Bellas mans e detz ben formatz.
543 E fon delgatz per la centura
544 E ben faitz per la forcadura,
545 E las ganbas dreichas e grans
546 E·ls pes caus e mout ben estans.
547 E ac gonella ben taillada
548 D’una bruneta paonada,
549 E cauças de quel mezeis drap,
550 E una garlanda el cap,
551 Ben faita de novellas flors,
552 Et a n’i de moltas colors.
553 E fon per la cara vermeilltz,
554 Car ferit l’i ac le solelltz.
555 E can fon en la sala entratz
556 E del roncin canbateratz,
557 El esgarda cals es le reis.
558 Pueis es vengut aqui mezeis
559 Ves el, alegres e joios,
560 Et es se mes a genoillos.
561 Apres comensa sa raçon:
562 «Aquel seiner qui fetz lo tron
563 E tot cant es el siegle dona,
564 Que sobre se non a persona,
565 Sal lo rei e cels c’ab lui son!»
566 «Amic, bonaventura·us don»,
567 Ditz lo reis, «aquel eis seinor!
568 Que vols, digatz o ses temor,
569 Qu’eu t’o darai mout volontiers!»
570 «Seiner, ieu su un escudiers,
571 Que son a vostra cort vengutz,
572 Per ço car mi fos mentagutz
573 Per lo meillor rei qu’el mont sia.
574 E prec vos per Santa Maria,
575 Que·m façatz cavallier, si·us platz».
576 «Amic», ditz lo rei, «sus estatz
577 E lavatz e anatz sezer,
578 Que faitz er a vostre plazer!»
579 «Seiner, si vos platz, non ferai,
580 Tro quel primier don que·us querai
581 Auzen totz, me sia autreiatz».
582 «Amic», ditz lo rei, «te sia datz!»
583 Ab aitant e el leva sus
584 E vai manjar, que no·i ac plus.
585 En apres viron un vasal
586 Tot armat sus en son caval
587 Coren per la sala venir.
588 E vai un chavalier ferir
589 De sa lansa per la petrina,
590 Si que als pes de la raïna
591 L’abat mort, e pueis torna s’en
592 Et escrida mout autamen:
593 «Malvais reis, per tu az aunir
594 O fatz, e si·m vols far seguir
595 A negun cavalier prezan,
596 Taulat de Rugimon deman;
597 Qu’eu sui quel c’aital esvasida
598 Te farai a tota ma vida,
599 Cad’ an al jorn de questa festa.
600 E·l rei aclinad’a sa testa,
601 Que fon consiros e marritz.
602 E·l donzel es en pes saillitz,
603 Aissi com hom apercebutz,
604 Et es denan lo rei vengutz
605 E ditz: «Seiner, mon covenentz
606 Vos quier, que·m donetz garnimentz
607 Tals com sabetz que m’a mestier,
608 E seguirai cel cavalier,
609 Que tant de mal e tant d’enuei
610 Vos a faitz en vostra cort uei».
611 E Quex ab tant a respondut:
612 «Amicx, mais aurez de vertut,
613 Quant vos seretz enabriatz;
614 Anatz sezer, si a vos platz;
615 Quant auretz un pauc begut mais,
616 Mout melltz en portaretz lo faitz.
617 Tornatz sezer, que·us en darai;
618 C’ab aitals armas, qu’eu o sai,
619 Sabretz mielltz cavallier abatre,
620 C’ab aspaza trencant conbatre».
621 E·l donçel non l’a mot sonat,
622 Quar per lo rei o a laissat;
623 Que senpre fora car vendutz,
624 Se per el non fos remasutz.
625 E·l reis respondet tot iratz:
626 «Quex, ja non estaretz en patz
627 Ni·us laissares de mal a dir,
628 Entro que·us en faça giquir.
629 Con si podetz dir vilania
630 A nuill home, qui estraing sia
631 Vengutz en ma cort ren querer?
632 No·us podon el ventre caber
633 Li enuigz, don es totz farsitz,
634 Ni·ls malvais gabs ni·ls malvais ditz».
635 «Seiner», dis lo donçel, «per Dieu,
636 Laissetz li dir, que non m’es greu
637 Ren que·l ricx hom faça ne diga,
638 Que sai que sa lenga mendiga.
639 M’en venjara mout ricamen;
640 E ss’el parla vilanamen,
641 Ja a me non pot ren danpnar.
642 Mas faitz me garnimentz donar
643 Aitals, com a vos plazera,
644 E seguirai cel, que s’en va;
645 Que ja, tro que l’aia trobat,
646 Non manjarai mais a mon grat».
647 E·l reis respon molt bellament:
648 «Amicx, molt volenterament
649 Vos darai armas e destrier
650 E·us farai ades cavallier,
651 Car molt o sabetz gen querer.
652 Mais vos non es d’aquel poder,
653 Que·us puscatz ab el conbatre;
654 Qu’en tota ma cort non a quatre,
655 Que·s pogeson ves el defendre
656 Ni·l aussasson en canp atendre!
657 E laissatz n’i d’autres anar;
658 Car molt me donria pesar,
659 S’aissi·us perdia subtament;
660 Tant vos vei bel e gran e gent!»
661 «Seiner, adoncx non es grantz tortz,
662 Pueis dizes que grantz sui e fortz,
663 Car mi vedas que non conbata?
664 Tornar mi voletz en barata
665 Zo qu’auçent totz mi covenges?
666 Mas ab mon vol non o fares;
667 C’a negun rei non esta gent,
668 Se ço que conven non atent».
669 E·l reis respon: «Amicx, e vos
670 L’auretz, pueis tant n’es volentos,
671 E pueis tan vos azauta e·us platz.
672 Mas anantz seretz adobatz,
673 E seretz novel cavallier».
674 Pueis apella dos escudier,
675 Que·l aporton sa garniçon:
676 Lança et escut bel e bon,
677 Elme con espaza trencan,
678 Esperon e caval prezan.
679 E aquill an o aportat,
680 Aissi co·l reis a comandat.
681 E pueis fan lo donçel vestir
682 E apres del auberc garnir.
683 E·l reis causa·ll l’esperon destre,
684 E ceing lo bran al bratz senestre,
685 E a·l en la boca baizat,
686 E pueis a·ll son non demandat.
687 «Seiner, Jaufre, lo fill Dovon,
688 Ai non en la terra don son».
689 E can lo reis ausi parlar
690 De Dovon, pres a sospirar,
691 E a respondut sospiran:
692 «Cal cavallier e cal preizan
693 Baron», dis el, «ac en Dovon!
694 De ma taula e de ma cort fon,
695 Pros cavalliers et enseinatz,
696 E anc non fon apoderatz
697 En batailla per cavallier;
698 Ni non avia tan sobrier,
699 Que tant fos mentagutz per guerra,
700 Ni tan fort en tota ma terra.
701 Deus li faça vera merce,
702 Si·ll platz, car il mori per me,
703 C’uns arciers pel pietz lo feri
704 D’un cairel, que·l cor li parti,
705 Ad un castel que conbatia
706 D’un mieu guirer en Normandia».
707 E con ill van aissi parlan,
708 Uns escudier adueis denan
709 A Jaufre un caval bauçan,
710 E el pres l’arçon ab la man
711 Et es sus el caval saillitz
712 De plana terra totz garnitz,
713 Que anc ab l’estrep non toquet.
714 E pueis son escut demandet
715 E sa lança, e hom la li dona,
716 E el la pren, pueis esperona.
717 E a·l rei a Deu comandat
718 E dels altres pres comïat.
719 Pueis eis de la sala corren,
720 E·l caval, que fun bel e gen,
721 Vai s’en a guisa d’un cairel.
722 E con fon foras del castel,
723 Cujet lo caballier trobar,
724 E comensa aut a cridar
725 A dos homes que son de pres:
726 «Baron, digatz mi, se sabetz,
727 On es lo cavalliers tengutz,
728 Ne que pot esser devengutz
729 Aquel qu’eissi ades del castel?
730 Digatz m’o si·us es bon ni bel».
731 E l’uns d’aquels respondet li:
732 «Diçes o d’aquel que n’eissi
733 Senpre era, garnitz ricamen?»
734 «O ieu», ditz el. «Per Deu, vai s’en.
735 Trop avetz laentz sejornat,
736 Que ben pot aver cavalcat
737 Doas legas a tot lo meintz».
738 Adoncx Jaufre fon molt dolentz
739 E ditz: «Per Crist, ja no·ill valra
740 Ni ja tan loing non fugira
741 Ni no·s rascondra tan preon;
742 Aintz cercaria tot lo mon,
743 Tant quan es de mar e de terra,
744 Qu’ieu no·l trob, neïs desotz terra».
745 E part se d’aqui ab aitant;
746 Et es vengutz esperonant
747 Ves un camin gran e ferat,
748 On a esclau fresc atrobat.
749 «Aici», dis el, «a mon vejaire
750 Passet cavallier non a gaire».
751 E ditz que per aqui tenra,
752 Aitan con l’esclau trobera,
753 E met s’el camin d’ambladura;
754 E anet tant con jorn li dura,
755 Que villa ni castel no vi.
756 Ni anc, sitot ben s’escurzi,
757 No laisset per aiço d’anar,
758 Car ades se cuja targar.
759 E cant ac anat un petit,
760 Denant auzi levar un crit
761 E gran bruida de cavalliers,
762 Que ferres ou fustz o aciers
763 Resonon e menon bruidor.
764 E Jaufre ves cella part cor,
765 Tan con pot, de gran esporon,
766 E escrida: «Qui es, baron,
767 Que d’aital ora·us conbates?
768 Pueis no·us puec vezer, respondes!»
769 E anc non auzi mot sonar.
770 E el pren enant az anar
771 Aissi con hom volentaros,
772 Que non es de ren temeros.
773 Ab tant la batailla failli,
774 E Jaufre, can re non auzi,
775 Escouta et es s’estancatz,
776 E es se mout meraveillatz,
777 On son ni vas cal part tinion
778 Cels que tant fort se conbation;
779 Que negun non au ni non ve.
780 Ab aitant garda denan se,
781 E ausi planier e renflar
782 Un cavallier e sospirar;
783 E fon nafratz mout malament.
784 E Jaufre venc ves lui corrent,
785 E troba·l jasen estendut
786 El sol, e ac tant sanc perdut,
787 Que la paraula l’es fallida.
788 Et el, aitan can pot, escrida:
789 «Cavallier», ditz el, «respont me
790 E digatz cal causa ni que
791 T’a nafratz!» E non sona motz
792 Ni·s mou, mais que fes dos sanglotz.
793 E aqui mezeis el s’esten,
794 E l’arma part d’el e vai s’en.
795 E Jaufre, cant vi que mort es:
796 «Cavallier», ditz el, «fort greu m’es,
797 Quar non puesc vezer qui t’a mort;
798 Non sai si s’aia ou dretz o tort.
799 Vos es mortz, mas per atrasagz,
800 Si puesc, sabrai qui o a faigz!»
801 E part se d’aqui tant can pot,
802 Un pauc coren e pueis de trot
803 E a las vegadas anblan.
804 E ades el vai escoltan,
805 Si ja porria ren auzir,
806 Vezer ni trobar ni sentir.
807 E ren non au de ço que quer,
808 Ni ve de que l’es mal e fer.
809 E per tant non laissa d’anar
810 Chocosament ni d’ascoutar.
811 E a cavalcat en aissi
812 Gran peza que ren non auzi.
813 E es estancatz un petit,
814 E ab aitant el a auzit
815 Loing de si lever un tabust,
816 Que ferres e aciers e fust
817 Menon tal bruit e tal tormen
818 Con folzers que de cel desen,
819 O con si cazeges tenpesta.
820 Ab aitant il gira la testa
821 Del bon destrier ves cella part,
822 Non jes a guisa de coart
823 Ni de cavalier esperdut;
824 Aintz mes denantz lo pietz l’escut
825 E la lança sus en l’arçon.
826 E pueis va s’en de tal randon,
827 C’asatz par, que n’aia desir;
828 Que ja non cuja a temps venir
829 Ni cuja vezer la sazon,
830 C’om li diga per cal raçon
831 A hom acel cavaler mort
832 Ni qui son aquels qui tant fort
833 Se conbaton enmieg la via.
834 E aissi con el los seguia
835 Tot coren e de gran poder,
836 Et el vi denan se jazer
837 Un cavalier mort, tot garnit,
838 Que ac l’elme e·l cap partit
839 Ab espaza tro en latz dentz,
840 E son ausberc es totz sanglentz.
841 E Jaufre gira l’erestols,
842 Cant vi lo cavalier el sols,
843 E toca l’en; mais el no·s mueu,
844 E a Jaufre fon mal e greu:
845 «A Dieus», ditz el, «trobarai ja
846 Aquesta causa c’aiço fa?»
847 Pueis broca tant can pot ennan,
848 Iratz e plen de mal talan.
849 E cant ac un grant briu anat,
850 Troba un cavalier nafrat
851 D’una lança per meig lo cors
852 D’outra en outra, si que defors
853 Li son tuit li budel enssit,
854 E plain·s a guisa de mairit
855 Molt fort. E Jaufre s’estanquet
856 Et en apres li demandet:
857 «Cavalier», ditz el, «digatz me,
858 Que a mortz los autres, ni te
859 Aissi nafratz tant duramentz,
860 Car mout me meraveill fortmentz,
861 Co·ls ai trobatz denan mi mortz.
862 Non sai si s’es vostre li tortz,
863 E vuell n’i saber veritat».
864 E·l cavalier a sospirat
865 E respon: «Seiner, pois saber
866 O volez, ie·us dirai lo ver:
867 Estoutz, lo seiner de Vertfuell,
868 Nos a mortz per son gran erguell».
869 «E quins hom es? Es cavalier?»
870 «O el, mals e fers e guerrier,
871 Que ren non vai alre querent
872 Mais batailla ab tota gent».
873 «Ara·m digatz, per cal razon
874 O a faitz, si Dieus ben vos don,
875 Si es vostres lo tortz o sieus!»
876 «Seiner», ditz el, «si m’aiut Dieus,
877 Ie·us en dirai lo ver de tot,
878 Que ja non mentirai de mot.
879 A noigz can nos degem colgar,
880 Et Estoutz nos venc asautar
881 Ad un mieu castel aci pres;
882 Que si de jorns nos asautes,
883 Ja negun non foran eissit,
884 Tant lo saben fer et ardit,
885 Mal e orgoillos e sobrier;
886 Que non pot trobar cavallier
887 Ab armas en neguna guia
888 Puesca fugir, qe non l’oucia.
889 Mas nos cuidem que altre fos
890 E issim del castel coichos.
891 E el laisset nos aseguir
892 Loing del castel per nos traïr,
893 E pueis va a ferir lo primier,
894 Si que l’abat mort del destrier.
895 E nos dui, can lo conoguem,
896 Aqui eis a fugir prezem,
897 E el sec nos molt menasan;
898 Mas anc non pogem fugir tan
899 Que l’autre non acoseges,
900 E aucis lo. E pueis apres
901 El ven ves me totz abrivatz,
902 E fui malamentz menaçatz.
903 E quant vi que no·m puec gandir,
904 Gerei me e vao lo ferir
905 De ma lança sus en l’escut.
906 Et el fer me de tal vertut,
907 Que l’escu e·l cors mi trenquet
908 E del caval mi deroquet.
909 E pueis ab la spaza det me
910 Tals .iiii. colps, que, per ma fe,
911 Lo bratz e·l muscle m’a trencat.
912 E ve·us, seiner, con es anat!»
913 E Jaufre pres l’a demandar:
914 «Sabetz on lo porai trobar
915 Ni ves on lo porai seguir?»
916 «Seiner, per Crist, no·us o sai dir,
917 Mais ben pot esser que·l trobes
918 Enantz que vos non o volres.
919 E toletz vos de son querrer,
920 Que no·i podetz ren conquerrer,
921 Bel seiner, e tornatz vos ne!»,
922 «Tornar? Non ferai, per ma fe;
923 Aintz lo seguirai senes failla,
924 Que ja no·i ira sens batailla,
925 Si·l trob, d’aiço sia segurs.
926 Tot verai qual cuers es plus durs,
927 Lo mieus o·l sieus, o cal ferra
928 Mielltz d’espaza, cant luec sera».
929 Et ab aitant il pres comjat
930 E laissa·l cavalier nafrat;
931 Mas el li prega per merce:
932 «Seiner, faitz un petit per me,
933 Si·us platz, tot por amor de Dieu.
934 Vos trobaretz un castel mieu
935 Aici pres e faitz lor saber
936 Laïns, c’aici·m vengan querer,
937 Que nafratz son molt malament».
938 E Jaufre respont mantenent:
939 «Volontiers», ditz el, «o ferai,
940 E ja d’aiço no·us fallirai».
941 Pueis part se d’el e ten sa via,
942 Lai on li es senblant que sia
943 Le castel de quel cavallier,
944 A cui auria gran mestier
945 Socors, que tant pres es de mort,
946 Que en sa vida non a conort.
947 Ab tant es al castel vengutz
948 E a dos serventz apercebutz,
949 Que son issit fora la porta,
950 E cascuns arbalesta porta,
951 E dis lor: «Baron, Deus vos sal!»
952 «Seiner, e vos gart tot de mal»,
953 Respondon los serventz amdos.
954 «Ara·m digatz», ditz el, «baros,
955 Don es lo seiner del castel?
956 Dirai vos o, e non m’es bel;
957 Aintz vos dic que m’anuia fort,
958 Car aital novas vos aport:
959 Vostre seiner ai atrobat
960 Pres d’aici malament nafrat
961 E amdos ses conpaignos mortz.
962 C’uns cavalliers sobriers e fortz,
963 Estout de Vertfuel l’apellet,
964 O a faitz, c’ab els s’encontret;
965 Anatz per el, c’aisi·us o manda!»
966 E apres a Dieu los comanda.
967 Pueis part se d’els coichosamen
968 E vai s’en, et aco corren,
969 De trot e de gran anbladura,
970 Tro fon en una val escura.
971 E·l pueig es grantz e desus autz.
972 El pueia sus s’en de grantz sautz;
973 E can fon sus, pres a garar
974 Denan se e vi un fuec clar,
975 Gran e espes e resplandent,
976 Et es tot plens atorn de gent.
977 E dis que al fuec s’en ira
978 E ben leu aqui trobara
979 Qui·l dira novas ab son grat,
980 D’Estout lo mal e de Taulat,
981 Car de cascuns es desiros.
982 E qual que trobe d’ambedos,
983 Saber pot, s’en el non reman,
984 C’ab el se conbatra deman.
985 Ab tant ve·l vos al fuec vengutz
986 E no·i a home conegutz,
987 Mais ricamentz los vi vestit.
988 E un nantz que fon molt petit,
989 Tornoiet al fuec un senglar,
990 Don aquella gent dec sopar.
991 E Jaufre a lor demandat:
992 «Barons, digatz mi veritat,
993 E no·us o tengatz ad enuigz,
994 Dui cavallier que tota nuigz
995 Ai seguit e no·ls atrob jes!»
996 «Amicx, nos non saben qui es»,
997 Ditz l’un, «e non avem auzit
998 Son nom, mas quant lo·ns auretz dit,
999 Nos lo sabrem dire ben leu».
1000 Ez el respon atrestan leu:
1001 «Estout, lo seiner de Vertfuell,
1002 O Taulat de Rugimon voill».
1003 E aquel respont li mout gen:
1004 «Amicx», ditz el, «tornatz vos en;
1005 Que s’Estout vos troba garnit,
1006 Un pauc avetz trop aseguit,
1007 Que greu n’estorseres ses mort:
1008 Tan lo sai ieu sobrier e fort;
1009 Car non pot cavallier trobar,
1010 Qu’en batailla·l puesca durar.
1011 Que totz aissi, con nos veses,
1012 Em siei pres e·l segem de pes.
1013 E non i a negun de nos,
1014 Que non sia cavallier pros,
1015 Que totz nos a pres a merce
1016 En bataille sobre sa fe.
1017 E deven lo de pes seguir
1018 Lai on li platz; ni can vol ir
1019 En luec aventura cercar,
1020 Nos l’apareillam a manjar;
1021 Per que·us conseill que·us en tornes».
1022 E Jaufre ditz: «Non farai jes,
1023 Que non son per fugir vengutz;
1024 Enantz sera fraitz mon escutz
1025 E mon osbercs totz desmaillatz
1026 Ez ieu tan duramentz nafratz,
1027 Qu’eu non porai del bran ferir,
1028 Qu’eu mi torn ne voilla fugir».
1029 E con il van aissi parlan,
1030 Ez Estout venc esperonan
1031 E vi·l cavallier a caval
1032 E escrida: «Qui est, vasal,
1033 Qu’entre mas gentz estas aici?»
1034 E Jaufre respont: «E vos qui,
1035 Qu’enaissi venetz malementz?»
1036 «Aco ti dirai ieu breumentz».
1037 «Es vos Estout?» «Oc veramen».
1038 «Molt vos aurai anat queren,
1039 Que tota noic vos ai segit,
1040 Que non ai pausat ne dormit».
1041 «Ez a que·m quers? Digatz me ver!»
1042 «Per ço», ditz el, «car voill saber,
1043 Per c’as los tres cavalier mortz,
1044 Que pecat mi senbla e tortz».
1045 «Et iest cai per aico vengutz?
1046 Mas valgra foses remansutz,
1047 Car sol un petit m’as trop quist.
1048 Ab avol agurs cai vengist,
1049 Que la testa perdras ades,
1050 O·m segiras aissi de pes,
1051 Com aquist me segon trotan.
1052 Ren mi l’escut, l’auberc e·l bran
1053 E·l caval, que chai t’aportet!»
1054 «Non ferai, que·l bon rei m’o det,
1055 Can m’adobat a cavallier.
1056 Ja l’escut non auras entier
1057 Ni l’osberc ni·l caval ogan.
1058 Cujas aver trobat enfan,
1059 Que per menasas s’espaventa?
1060 Non as; mas si fort t’atalenta,
1061 Esaia con o porais far,
1062 Que non pretz ren to menasar;
1063 Car zo dizon nostr’ ancessor,
1064 Que tal menasa, c’a paor».
1065 Et Estout es se d’el lonjatz,
1066 E Jaufre s’es apareillatz
1067 De lla batailla que·l atent.
1068 Pueis venc l’uns ves l’autre coren,
1069 Tant con lor cavals podon ir.
1070 Et Estout vai Jaufre ferir
1071 Engal la bocla del escut,
1072 Que tot lo i a fraitz e fendut,
1073 Si que la lansa n’a passada
1074 Des l’autra part una braçada,
1075 E daus lo senestre costat
1076 L’a tot son asberc desmailat,
1077 Mais anc la carn non l’esvazi.
1078 E Jaufre fer lui autressi
1079 En l’escut colp meraveillos,
1080 Si que·ls estreps perdet amdos
1081 E dels arçons lo balançet
1082 Tan laigz, c’a pauc ne·l degolet
1083 Al cager, que tal cop feri
1084 Del cap, que totz l’esaboizi.
1085 E mantenen et el sal sus
1086 E trais lo bran, que no·i ac plus,
1087 Aissi con hom apercebutz.
1088 Ez es vas Jaufre corregutz
1089 Iratz e plen de mal talen.
1090 E Jaufre, cant o vi, desen,
1091 Que non volc son caval gicir
1092 Nafrar, afollar ne ocir,
1093 E met denan lo pietz l’escut.
1094 Ez Estout fiert sus per vertut
1095 De l’espaza, com hom iratz,
1096 Si que tot lo fent tro al bratz,
1097 E pueis tira lo brant vers se.
1098 «Per San Peire», ço ditz Joufre,
1099 «Malament vos cujatz venjar;
1100 Mais, si puesc, ie·us o vendrai car».
1101 E vai sus en l’elme ferir
1102 Tal colp, que fuec en fes sailir;
1103 Mas jes non l’a entamenat
1104 Plus que se non l’aghes tocat.
1105 Ez Estout a·l si consegut,
1106 Que·l derier cantel del escut
1107 Li trenquet ab lo demiegz pan
1108 Del ausberc; e det tal lo bran
1109 En terra, que l’un esperon
1110 Li trenquet rasen lo talon.
1111 E Jaufre es se regiratz,
1112 E es se molt meravillatz
1113 Per lo colp, cant lo vi tan gran.
1114 E vai ferir per mal talan
1115 Estout sus en l’elme luzent,
1116 Si qu’en la spaza fon parvent,
1117 Que fraitz per meitz luec e parti;
1118 Mais anc l’elme non esvazi.
1119 «E Dieus», dis Jaufre, «ço qui es?
1120 Maleçete sia, qui fes
1121 Aital elme aissi tenprat,
1122 Que mon brant i ai peceiat!»
1123 Et Estout non ac miga dol,
1124 Cant vi l’una meitat el sol
1125 De la spaza, aintz li fo bom,
1126 E vai ferir lo fill Dozon
1127 Sus en l’elme colp natural,
1128 Que l’uns quartier ab lo nasal
1129 Li trenquet tro en la ventailla.
1130 Fenida fora la batailla,
1131 Cant Joufre levet son escut,
1132 Et a sus lo colp recebut,
1133 C’un palm en trenquet a travers.
1134 «Cavalliertz, malament me fiers»,
1135 Ditz Jaufre, «et ieu non sai con
1136 Son encantat, que·l colp que·t don
1137 Non pot ton elme entamenar».
1138 Ab tan el li va sus donar
1139 Ab la mieça spaza que tenc,
1140 Tan gran un colp qu’en terra venc.
1141 Aissi·l fes totz eissabozir,
1142 Que·l veçer li tolc e l’auzir.
1143 Ez Estout, cant se sent feritz,
1144 Leva sus totz eissaborzitz.
1145 E aissi com hom que non ve,
1146 Cuja consegre denan se
1147 Jaufre, e det tal colp en terra,
1148 Que la meitat del bran soterra.
1149 E dic vos, si l’aconseghes
1150 Fermament, que tot lo fendes.
1151 Mes Jaufre, com apercebutz,
1152 Es mantenen ves el vengutz
1153 E gita porre son escut
1154 E·l bran, ço que·l n’es remansut.
1155 Pueis va·l abraçar mantenent
1156 Et estrein lo tan malament,
1157 Que las costas li fes croisir.
1158 Ez el quai, que no·s pot suffrir;
1159 E la spaza, que tant es bona,
1160 Vai el sol, que conseill no·il dona.
1161 E Jaufre prent l’a deslaçar,
1162 L’elme del cap a desarmar.
1163 E pueis a denan se garat
1164 E vi·l bran et a l’enlevat
1165 E volc l’en sus el cap ferir.
1166 E Estout non pot plus gandir
1167 E·s crida: «Cavallier, merce!
1168 Non m’aucises, e pren de me
1169 Aital rezeison con volras,
1170 Que ben conosc que vencu m’as».
1171 E Jaufre respon: «Volontiers
1172 N’aurai merce, mas non estiers,
1173 Si non fai tot cho qu’ie·t dirai».
1174 «Seiner, volontiers o ferai,
1175 Que ja n’i sabres ren querer,
1176 Qu’eu no·n faça tot mon poder».
1177 «Ara», ditz Jaufre, «leva sus,
1178 E iras t’en al rei Artus,
1179 Lai on es, metre en sa prison
1180 Ab los cavaillers c’aiqui son.
1181 Mas tot acho que tolt lor as,
1182 Aissi con preissist, lor rendras.
1183 E digatz li qu’a lui t’envi,
1184 E conta li tot enaissi,
1185 Com ieu ab armas t’ai conquist».
1186 «Seiner, mout vulontier, per Crist»,
1187 Ditz Astout, «tot aiço farai».
1188 «Oc», ditz Jaufre, «ancara mai:
1189 L’ausberc e l’elme e l’escut
1190 E·l brant, ab que·l mieu m’as ronput,
1191 Me rendras tu». «Hoc, seiner, ben».
1192 «Dreiç al man aissi m’o conven!»
1193 «O ieu, seiner, ses totz engantz».
1194 Er’ ac garnimentz tan prezantz
1195 Non ac cavallier sobre se.
1196 De l’elme vos dic, per ma fe,
1197 Que ja tant no·i sabretz ferir
1198 Ab ren que·l poscatz esvazir,
1199 Ni l’escu ni l’auberc fausar
1200 Ab armas que puescatz trobar.
1201 E la spaza es aissi dura,
1202 Que ferres ni aciers no·ll dura;
1203 Aissi passa per tot trencan,
1204 Que ren no·ll pot durar denan.
1205 Ab tant el se vai desgarnir
1206 De ll’ausberc e a·l faitz vestir
1207 A Jaufre, que s’en es garnitz.
1208 E l’elme, qu’es clars e forbitz,
1209 A pres en son cap e laçat.
1210 E pueis ceins lo bram al costat.
1211 E·ill cavallier son tuit vengut
1212 Denant el, e son li rendut
1213 .Xl., que son de paraige,
1214 Ricx home e de gran linage,
1215 Que Estout avia tot conques
1216 Ab armas, e·lls menava pres.
1217 E demandon tot en rizent
1218 A Jaufre e tot bellament:
1219 «Bel seiner, e de cui diren
1220 Al rei Artus, cant lo veiren,
1221 Qui·ns a deliuratz de prison?»
1222 «Vos de Jaufre, lo fill Dozon,
1223 O digatz, s’om vos o demanda».
1224 En apres et el lor comanda,
1225 Que·l feison son caval venir,
1226 Car trop a tarzat de seguir
1227 Taulat, aquel de Rogimon,
1228 «Que s’en vai e non sai ves on.
1229 E s’aisel pert per ma follor,
1230 Que porai dir a mon seinor
1231 Lo rei, que cai m’a enviat?
1232 Be·m poira tener per aurat,
1233 Per coart e per recrezent».
1234 Ab tant pueia deslieurament
1235 El caval, que li an aduigz.
1236 E Estout e li autres tuit
1237 L’an molt de remaner pregat,
1238 Sivals tro que agues manjat.
1239 Et el ditz que non remanra
1240 Ni ja, si pot, no manjara,
1241 Tro c’aia Taulat consegut.
1242 Ez a demandat son escut
1243 E sa lansa ad un cavallier,
1244 Grans e bels e fortz e sobrier,
1245 Que lo l’aporta et el la pren;
1246 Pueis pren comïat e va s’en.
1247 Lo jorntz es clars e bels e gentz,
1248 E·l soleltz leva resplandentz
1249 Lo matin, qu’espan la rosada;
1250 E·ls auçels per la maitinada
1251 E per lo tenps qu’es en douçor,
1252 Chantan desobre la verdor
1253 E s’alegron en lor latin.
1254 E Jaufre tenc son dretz camin,
1255 Que sec lo cavallier Taulat;
1256 Que ja tro que l’aia trobat
1257 Non aura fin ni ben ni pausa,
1258 Ni alegrier de nulla causa.
1259 Ez Estout ab los cavalliers,
1260 Que menava per presoniers,
1261 Vai s’en autresi apareillar
1262 De lla cort del rei ad anar,
1263 Per atendre sos convinentz.
1264 E rent a cascun garnimentz,
1265 Si co·l fes Jaufre convenir,
1266 Que nuilla res non es a dir.
1267 E no sejornet mas quart dia,
1268 Et al .v. el tenc sa via.
1269 Et enantz que·s partis la cortz
1270 Ne·l solatz ne·l joc ne·l biortz
1271 Dels cavalliers ni dels baros,
1272 Estout venc ab ses conpagnos
1273 Tot dreitz al jorntz de la octava,
1274 Que·l reis on son palais estava
1275 Ab ses baros apres manjar,
1276 On si deportavon joglar.
1277 E·ill cavallier parlon d’amor,
1278 E con se mantengon valor,
1279 E con aventuras queran
1280 Aqui on trobar las poiran,
1281 Car cascun s’en vol enantir
1282 Ab tant viron Estout venir
1283 Ab los .xl. cavalliers,
1284 Trastotz garnitz en lor destriers,
1285 E son el palais desendut.
1286 Pueis son denan lo rei vengut
1287 E son se tuit agenoillat.
1288 Et Estout a primier parlat:
1289 «Seiner, le rei, que tot quant es
1290 Fes e formet, e seiners es
1291 De totz los autres reis qu’i son,
1292 Qui non a par ni conpagnon,
1293 E nascet de Santa Maria,
1294 Sal vos e vostra conpagnia!»
1295 E·l reis respont: «Amicx, e vos
1296 Sal Dieu e vostre conpagnos!
1297 Don es, ne qui venetz querer?»
1298 «Seiner, ie·us en dirai lo ver.
1299 Des part Jaufre, lo fill Dozon,
1300 Nos metem en vostra preison
1301 Per totas vostras volontatz;
1302 Car totz aquest a deliuratz
1303 De preison e me a conques,
1304 C’un e un los avia pres.
1305 E·m devion de pes seguir,
1306 C’aissi lor o fis convenir,
1307 Qu’estiers no·ls volc panre a merce,
1308 Mas deliuratz los a Jaufre».
1309 «Beltz amicx, e on le vis tu?
1310 Fe que devetz al rei Jesu,
1311 Si era sains e delichos?»
1312 «Seiner, oc, fe que detz a vos,
1313 Ieu·l lassai delichos e san
1314 .Viii. jorns cre qu’avia deman
1315 Matim, ausi co·l dia par.
1316 Et anc no·l puec far estancar,
1317 Tant tro que sol aves manjat,
1318 Que era fort ben adobat,
1319 Aintz dis que ja no manjara
1320 Ni gautz ni delitz non aura
1321 Ni non pausara ab son grat,
1322 Tro que Taulat aia trobat,
1323 Car molt lo quer a gran poder.
1324 E dic vos que si·l pot tener
1325 Ni ab el se pot ajostar,
1326 El le fara dolent clamar;
1327 Car cavalliers es naturals,
1328 Qu’el mont non cre que·n sia tals,
1329 Tan bos ni tan bel ni tan pros,
1330 Ni ab armas tan poderos;
1331 Car ieu o ai ben asaiat,
1332 Consi fier ni consi conbat».
1333 «E Dieu», ditz lo rei, «cui je cre,
1334 Seiner, se·t platz, per ta merce,
1335 Enaissi com tu n’as poder,
1336 Laissa lo me ancara vezer
1337 San e sal, qu’enaissi t’o quer;
1338 Car tant i a pro cavallier,
1339 Que mout m’a fat onrat present».
1340 Ez Estout tot söau e gent
1341 Contet aussi tot son afar.
Ed. Charmaine Lee, Rialc 5.x.2000; rev. 30.i.2002. – Rialto 28.ii.2002.
© Charmaine Lee. Deposito legale su disco presso la Biblioteca del Dipartimento di Filologia Moderna dell’Università di Napoli Federico II (30.i.2002).