[58] Sancta Martra

/96b/Sancta Martra fonc osta de Nostre Senhor, e sson payre avia nom Ciro, e ssa mayre, Eucaria, es era de linatge real. Et sancta Martra per la heretat de sa mayre avia tres castels, so es Magdalo e Betania e Jerusalem, losquals tres castels ero entre ela e sancta Maria Magdalena sa sor. Hanc sancta Martra nulh temps no volc aver marit, mas aytant quant visquet, volc esser osta de Nostre Senhor e a luy servir e volc que sa sor fezes atrestal, quar ad ela semblava que tot lo mon non degues abastar ha servir tan noble hoste.

Cum apres la assentio de Nostre Senhor los disciples de Jesu Christ se fosson escampatz, et ela am¹ son frayre lo Lazer, am sa sor e cum sanh Maximi, que las ha batejadas e las avia en sa garda per lo Sanh Sperit, e mols d’autres, mentre passavo la mar, perdero los rems, e la vela trenquet, ayssi que foro ses tot governamen. E mentre que anavo en aquest perilh, Dieus adordenet que vengro a /96c/Masselha², e d’aqui vengro se·n ad Aycs et aqui convertiro lo poble a la fe. Sancta Martra era molt nobla parlieyra et a totas gens graciosa.

En aquel temps sobres lo Roser, en hun bosc que era entre Arle et Avinho, estava hun drag molt gran que era miech bestia e miech peys, et era plus gros que hun buou e plus lonc que hun caval. Et avia las dens agudas cum espasa, e la pel de luy era cum l’esquina de una tartugua. Et alcunas ves intrava se·n el fluvi, et aqui aucisia tot so que·n passava, e fasia totas las naus perir; alqual drag venc sancta Martra, pregada caramen pel poble. E trobet lo el bosc quant manjava hun home, e mantenen ela gitet sobre luy de l’ayga benezecha, e mostret li una cros. E tantost aquest drag pleguet se tot coma hueu, e mantenen sancta Martra liet lo am sa sentura. Et adonc tot lo poble venc et auciro lo am lansas et am peyras. Aquel drag /96d/avia nom Tarasc, e per so lo castel ha nom Tarasco.

Et en aquel loc remas sancta Martra, de licencia de so maistre sanh Maximi et d[e s]a sor sancta Maria Magdalena, et aqui ela estava en grans oratios et en grans dejuns. Et apres hun temps, ela fes far aqui hun gran coven de sors ad honor de Madona sancta Maria. Et aqui ela fes molt aspra vida et ela non manjava carn, ni negun autre grays, ni huous, ni fromatge, ni tenia vi, e non manjava mas una vegada³ lo jorn. Et aginolhava se ·c· ves lo dia et cent ves la nuech.

⁴Et endevenc si hun dia, domentre que ela predicava ad Avinho, entre lo fluvi e la cieutat, que⁵ hun jovencel era oltra lo fluvi e dizirava fort ausir las suas paraulas. E quant el vi que non trobava nau, despolhet si e comenset a nadar. Et en ayssi coma nadava, lo fluvi forset lo e va·l negar. E·l endema hom serquet lo sieu cors. E trobet lo hom [e portet lo hom] als pes /97a/de sancta Martra que·l ressucites, e mantenen ela mes si el sol en manieyra de cros e dis en ayssi: «⁶Senher Dieus, Jesu Christ, que ressucities lo mieu amat frayre, Senher, lo mieu car hoste, regarda la fe d’aquesta tua servicial et ressucita aquest jovencel». Et apres sa oratio, ela pres lo pel ma, e fonc sas e sal. E comandet que hom lo batejes.

⁷Sanh Eusebi recomta que una femna emoroysa quant fonc guerida, fes en son verdier la ymagina de Jesu Christ am belas raubas, ayssi cum l’avia vist. Et aquela femna onra fortmen aquela ymagina. E fonc trobat que las erbas creyssian diviro aquela ymagina. Et ero de tan gran virtut que tantost que hom las tocava en las raubas dels malautz, els eron gueritz. Ayssi⁸ que sanch Ambrosi dis que aquela femina que Nostre Senher sanet, que era amoyroisa, fonc sancta Martra.

⁹E troba se que Nostre Senher denunciet ha sancta Martra sa mort davan hun an. E per tot aquel an hac /97b/gran febre e davan lo octau dia que ela devia morir, ausi los angiels que·n portavo l’arma de sa sor, la Maria Magdalena, en paradis. E tantost ela comandet amassar totas las sors morguas e dels¹⁰ frayres e dis lor en ayssi: «Los mieus dolses companhos, pregue vos que lauses Nostre Senher, quar ieu vech los angiels de paradis que·n porto l’arma de la mia sor el palays del cel». En apres ela dis: «La mia bela sor e molt amada, vivas am lo mieu bon maistre et am lo mieu bon oste en aquel bon palays». E tantost coma ac dich aysso, ela conoc que·l ponch de la soa mort era prop. E comandet ad aquels que la velhavo que aluquesso los cires e que velhesso tro que fos morta. Et ayssi cum venc a la mieja-nuech davan lo dia de sa mort, cum sels que velhavo aguesson gran son, venc hun gran¹¹ ven es esteys los ciris. E sancta Martra regarda, /97c/e vi una gran companha de diables, e pres si a pregar Dieu, e dis en ayssi: «Lo mieu Payre, Senher e·l mieu hoste, e per que se so amassatz aquetz demonis mos adversaris per mi devorar? Ni per que porto en scrich los mals que ieu ay fahs? Lo mieu car Senher, no·t lonhes de me, ans te plassa que·m sias en adjutori». E tantost ela vi la sua sor que venc a luy am una entorta en la ma, arden, es aluquet tantost los ciris. E domentre que l’una sonet l’autra per so nom, Jesu Christ venc e dis en ayssi: «Vene, la mia hosta, quar aqui ont ieu so, aqui vuelh que tu sias, quar per so [quar] tu m’as soen receuput en ton ostal, ieu ti recebray el mieu cel. E per amor de tu, yssausiray totz aquels que per te se reclamaran». E quant fonc en ponch que dec¹² mori, fes se foras portar per so que vis lo cel. E comandet que la meses hom en terra sobres la polvera e que hom li meses davan se la cros.

E fes aquesta oratio e aquesta pregaria: «Lo mieu hoste, garda la paupra creatura. En ayssi cum te plac /97d/am mi albergar, en ayssi, Senher, me recep al tieu¹³ ostal glorios del cel». E comandet que hom legis la passio que fes sanh Luc. E quant hom fonc aqui on dis «Pater, in manus tuas..»., «Payre, en las tuas mas comande lo mieu sperit», e tantost l’espirit issic del cors.

E quant venc l’endema, mentre que desian la messa a la hora de tersia e sanh Fron cantava sa messa a Peyragorc, quar d’aqui era evesque, en ayssi quant fonc dicha la epistola, mentre qu’el dormia en sa cadieyra, Nostre Senher aparec li e dis li: «Fron, lo mieu amic, se vos atendre a la nostra hosta so que·l promesis, vay sus tost e ssec mi». E tantost l’esperit parti se de luy e sseguet lo. E amdos vengro se·n a Tarasco. E feyro amdos tot lo ofici entorn lo cors de sancta Martra. E·ls autres clerx e capelas respondian lor. E quant agro fach tot l’ofici, amdos preyro lo cors de sancta Martra e meyro lo el sepulcre. E domentre que·l diague volc dire l’ovangeli a Peyragorc e volgues benedictio, anet se·n al avesque en la cadieyra que dormia, mas /98a/l’espirit era a Tarasco. E quant l’agro molt greu¹⁴ revelat, el dis lor en ayssi: «Frayres, e per que m’aves revelhat? Quar Nostre Senher m’avia menat al cors de sancta Martra. Et amdos l’avem sebelhida. Et ajas tost messatges que ano lay e que aporto nostre anel d’aur e·ls gans, losquals comandiey al sacresta quant volgui sebelhir sancta Martra. E per oblit so ley remasutz, quar m’aves ayssi soptamen revelhat», e mantenen los messatges anero ley e trobero tot pla cum l’avesque ho avia dich. Et aportero l’anel e la hun gan. E·l autre retenc lo sacresta, per testimoni del miracle.

E dis encaras may sanh Fron que quant agro sebelhida sancta Martra es yssian de la gleya, hun frayre d’aquel loc, savis hom e gran clerc, demandet ha Nostre Senher cum avia nom, alqual Nostre Senher non sonet hanc mot, mas que·l mostret hun libre ubert que tenia en la ma, elqual non avia re scrich se no aquest vers: «En memoria perdurabla sera la mia hosta. Es el jorn del /98b/Jutgamen sera segura»; aysso era scrich en totz los folhs¹⁵.

Cum ganre de miracles fosson fahs al sieu vas en aquel temps e Lodovieus lo rey de Fransa se fo batejatz per la ma de sanh Remigi, venc li gran dolor als ronhos, en tant que fonc cum a la mort. E venc se·n al vas de sancta Martra e fonc mantenen guerit, per que el enrequisi aquel loc, et en viro per tot de legua e mieja, las vilas e·ls castels det al loc ont era sancta Martra sebelhida, es ho afranquesi tot.