[88] Sanch Frances

Sanh Frances fonc de una cieutat que ha nom Assis, e fonc de primier mercadiers ple de vanetat, tro que ac ·xx· ans, et a cap de ·xx· ans, reconoc /136d/se [e tornet se] a Dieu, quar Dieus li det gran malenansa, e per aquela malanansa converti se a Dieu.

Et endevenc se que fo¹ mes en carcer e preses am mols d’autres, en tan que·ls sieus companhos² menavo gran dol, es el alegrava se fortmen. E quant elh ho viro, demandero li per que s’alegrava tan. Et el respondet lor e dis en ayssi: «Ie·m alegre tant quar sapjas que ieu seray encaras per tot lo mon adoratz coma sanch».

³Autra ves endevenc se que se·n anava vas Roma per devotio. E baylet sa rauba ad hun paubre, e pres⁴ la sua, e quant fonc a Roma, sec s’i davan la gleya de Sanh Peyre entre los autres paupres, e manget del releu coma los autres.

E quant lo diable vi son prepausamen, volc lo desviar de sa bona via⁵. E mes li davan sos huelhs una femna de sa viala que era tota bossuda e trop laja, e dis li que aytal lo tornaria el, se no layssava la vida que avia comensada. E quant lo [diable] li amenassava en ayssi, et el ausi una vos de Dieu que·l /137a/dis: «Frances, se vols esser mon amic, ajas pacientia en tas tribulatios e mespresa te meteys⁶».

⁷Autra ves que se·n anava per son cami, encontret hun lebros e abrasset lo, e quant ho ac fach, lo lebros desaparec; e quant sanh Frances ho vi, anet se·n a la lebrosia. E bayset las mas a totz los lebros devotamen e det lor de sos deniers.

⁸Autra ves endevenc se que intret en la gleya de Sanh Damia per pregar Dieu, e la emagena de Dieu dis li: «Frances, prec te que fassas adobar ma gleya, quar, coma tu vezes, tota se layssa tombar». E quant el o ausi, mes se fortmen el cor la passio de Jesu Christ, e fes vendre tot quant avia, e fes baylar l’argen ad hun capela que fezes la gleya bastir, mas hanc lo capela no·n auset penre per amor dels enemix de sanch Frances. En tan que sanh Frances lo·lh gitet aqui en terra. E quant son payre ho saub, fes lo penre e metre en carcer tro que ac trobat l’argen e la rauba que portava. En tan que sanh Frances se vesti cilici, e apelet /137b/hun home sanh, e dis li: «Sanh hom, mon payre m’a maldich. E per so ieu te prec que tu me benesiscas».

⁹Endevenc se que·l frayre de sanh Frances carnals encontret sanch Frances am gran frech tremolan, vestit de pelhas, si que pregava Dieu, e dis, per escarni son frayre, ad hun autre: «Diguas a Frances que·t venda una gota de la sua susor». E quant sanh Frances ho ausi, respondet alegramen e dis: «Ieu veramen ne vendray voluntiers al mieu Senhor».

¹⁰Et endevenc se que sanh Frances ausi recomtar aquo que Nostre Senhor dis als apostols¹¹ quant los trames pel mon prediquar, e perforset se fort cum el pogues gardar aquels comandamens, e descausset se, e ostet tota sa rauba, sal una avol gonela.

¹²Endevenc se hun dia en yvern, quant anava pel bosc per la neu, que·lhs layros¹³ l’encontrero, e demandero li qui era, e dis lor que sirven de Dieu era. Adonc li layro preyro lo, e gitero lo en la neu, e dissero li: «Jay te aqui, vila sirven de Dieu!» Ayssi que sanch Frances ac gran paciencia.

/137c/¹⁴Troba se que moltas gens noblas et nobles clerx e laycz mespresero lo segle e sseguero la sua via, ayssi qu’el lor ensenhet a gardar los comandamens de Dieu del evangeli, e gardar paurieyra, et anar per via de simplesa. Et escrius a ssi¹⁵ et a ssos frayres la regla segon l’avangeli.

E comenset formen a predicar la paraula de Dieu pels castels e per las vialas.

Una ves endevenc se que era hun dels frayres majors que semblava sanh hom, en tan que apenas parlava. E quant l’endevenia que parles els lox on devia, cofessava se non pas tan solamen del parlar, ans ho¹⁶ fasia dels senhals del parlar que fasia alcunas ves. En tan que tuh¹⁷ li frayre lo tenian per sanh. En tan que sanh Frances venc lay ont el era e tantost conoc lo. E quant ausi que·lh frayre lo lausavo, tantost dis lor que no·lh lausesso de re, que l’amonestesso que·s cofesses la senmana doas ves ho tres e sse non ho volia far, per sert cresesso que·l diable lo temptava. E quant li frayre li dicero que·s cofesses, es el secodet lo cap e fes senhal que re no·n faria. E apres paucs dias, mori en malas obras en pecatz.

¹⁸Autra /137d/ves endevenc se que sanh Frances se·n anava am som companho per hun cami, e cavalgua hun aze, et son companho¹⁹ anava a pe. E quant son companh ac ganre anat a pe, dis en son cor: «Senher Dieus, tan era plus rix mos payros que aquel de sanh Frances, per que ieu degra anar ha caval coma el», et sanh Frances entendet ho. E tantost discendet e dis a son companh: «Companh, tu deves miels anar a caval que ieu, quar de majer loc iest, e per so monta en aquest ase». E quant lo frayre ho ausi, fonc estabozitz, et agenolhet se davan luy, e demandet li perdo.

²⁰Autra ves endevenc se que una dona li venc davan quant se·n anava per son cami, e gitet si davan luy de ginolhs e dis li: «Payre sanh, pregue per me, quar mon marit mi empacha mon bon prepausamen que ieu avia de ben far e no·m layssa negun be far», e·l sanh dis a la dona: «Vay, filha, torna te·n e diguas a ton marit que haoras es temps de salvar las armas. E quant hom sera mortz, sera temps de drechura». E quant la dona ac dich aquo ha son marit, tantost el converti se a Dieu. /138a/E d’aqui enan²¹ fonc sanch hom e gardet castedat.

²²Autra ves endevenc se que·l dia de Pascas los sieus frayres agro aparelhadas belas taulas el desert de Grecia ont estavo, et agro messas blanquas toalhas e bels veyres, quar sanh Frances devia am lor venir dirnar. E quant sanh Frances fonc de luonh ni vi aquelas belas teulas, no volc que hom lo conogues, mas que pres hun capel de hun paubre²³ que avia a la porta, e pres lo basto d’aquel paupre, e tustet a la porta que hom l’ubris per Dieu. E·l frayre, que avian tot lo dia sperat sanh Frances, ubriro la porta et hanc no conogro que fos sanh Frances; e mes se el sol de la terra. E quant agro manjat, conogro que sanch Frances era et agro paor e gran vergonha. E adonc el dis lor: «Baros, ieu non volgui intrar que·m conocses, quar avias tam belas taulas messas, quar ieu no volia pas manjar en aytals²⁴ taulas».

Trobe se que tan amava paurieyra que l’apelava sa dona. ²⁵Et hun dia encontret hun pau/138b/bre caytieu e dis ha²⁶ son companho²⁷: «Frayre, gran²⁸ vergonha nos fa aquest paupre, quar nos que em maistre de paurieyra, aquest es mays paupres que nos».

²⁹Autra ves endevenc se que sanh Frances vi en [vesio] Seraphin crucifiat, [e] emagenet se tan [las] plagas e tan las mes³⁰ en son cor que el sieu cors paregro las nafras els pes, els mas et el costat, e rrescondia ho al may que podia que hom non ho vis, mas quant fonc mort, ho viro motas personas. E troba se per mols de miracles que el agues los senhals del Crusifiat.

En Roma s’endevenc que sanh Frances et sanh Domenge foro essemps, e hun evesque venc se·n ha mossenher d’Ostia, que fonc pueys apostoli, e dis li: «Senher, e per que no fam evesques dels nostres frayres, so es de predicadors e de menors? Quar els so melhors clerx³¹ que·ls autres, e plus sanhs, e de melhor yssimple», ayssi que fonc prepausat davan sanch Domenge e davan sanh Frances. Et anc sanh Frances no volc respondre primiers /138c/que³² sanh Domenge. E fonc comandat ha sanh Domenge que respondes primiers, e dis al cardenal: «Senher, verayamen li mieu frayre an pro en aquest mon. Et ieu no volh que plus n’ajo, ni ja ieu no³³ sufriray que plus ajo de dignitat que an³⁴». ³⁵Apres sanh Frances respos e dis: «Senher, li mieu frayre han nom menors per so que non desiro esser majors ni aver negunas dignitatz».

³⁶Autra ves endevenc se que sanh Frances parti de hun ermitanatge per anar sermonar en hun castel prop d’aqui que avia nom Gressi³⁷. Elqual castel venian tempestas e mal temps, per que³⁸ perdiau los blatz e lors fruchs. Et encaras, que hi avia lops devorans lors bestials e homes [e] efans. E las gens³⁹ d’aquel loc plorero se. E sanh Frances dis lor que se·s cofessavo lors pecatz, el pregaria Dieu que lor ostes aquela pestilencia, am que de bon cor si reconsiliesso a Dieu.

⁴⁰Apres sanch Frances voc anar sermonar en hun castel pres d’aqui. E covenia lo passar per hun bosc ont estava hun lop home vieu⁴¹, que devorava las gens d’aquel castel, e dissero li que non passes per aquel cami, quar aquel lop avia breumen devoradas alcunas personas. Et /138d/el dis que el hy passaria. E quant fonc el miech-loc del bosc, venc lo lop ha grants⁴² sautz davan lo sanh home, e·l thoset son companh ac gran paor e mes se costa luy. E·l sanh dis li que non agues paor. Et dis al lop: «Frayre lop, las gens del castel si planjo de vos, que dizo que lor devoras lo bestial e·ls efans, per que fays gran enjuria a vostre Creator que las creaturas que ha fachas ha sa semblansa vos devoretz, per que vos comande que vos huey mays no fassas aquest mal, quar ieu vos faray pervesir de vostra vianda. E volh que vos mi prometas e·m jures que may no fassas mal ad home ni a bestia», e·l lop levet sa pauta e mes la sus la ma de sanh Frances, e·l sanh hom dis al lop: «Frayre lop, venes ne a[m] mi», e·l lo[p se] mes apres luy. E quant intrero pel castel, las gens fugian se·n de paor del lop. E sanh Frances fes venir las gens, e sermonet las, e dis lor que pervisisso aquel lop de vianda covenablamen, quar se ho fazian⁴³, jamays no faria mal ad home, «quar el m’o ha promes». E las gens promeyro li que fariau ho. E lo sanh hom comandet ho al lop, vesen de totz, e·l dis: «Frayre lop,⁴⁴ /139a/ieu volh que vos mi prometas e·n jures que vos no fassas mays mal», e·l lop am sa pauta juret ho e mes sa pauta sus la ma de sanch Frances, vesen de totz. E pueys los efans se deportavo am el, que mal no lor fasia. Et sanh Frances mes lo a la primieyra mayo, e que aqui visques hun dia, e pueys a l’autra apres, e cascun pervisiro lo hun jorn de sa vianda. Et en ayssi visquet ·xv· ans ses mal far.

Troba se que del pa que el avia benezit si fasian mols de miracles, e specialmen de malautes de guerir. Troba se atressi que l’aygua mudet en vi per la virtut de Dieu, e de⁴⁵ aquela aygua fonc guerit hun malaute⁴⁶ tantost que n’ac beguda; e mols d’autres miracles que fes.

E quant s’apropjet de la mort ni fonc fort malautes, fes se metre nutz sobre la terra, e fes totz los frayres que aqui ero a ssi apelar, e mes ha totz las mas sus els caps, e benezi los totz, e det a cascun hun bossi de pa, e quant se senti fort frevol, et el dis: «Be sia venguda la mia sor la mort», tan que mori; e desse que fonc mortz, hun frayre /139b/vi la sua arma montar sus el cel, coma una estela⁴⁷ del gran de la luna, resplanden coma lo solhelh.

Et en aquela ora que el mori, lo ministre era d’oltra la mar malautes tro a la mort. E quant ne vi montar l’arma de sanh Frances, et el cridet: «Payre sanh, spera mi hun pauc, quar tantost te segue», e tantost mori, e la sua arma seguet aquela de sanh Frances.