Rialto
Repertorio informatizzato dell’antica letteratura trobadorica e occitana
Gaucelm Faidit
S’om pogues partir son voler
167.
56
Gaucelm Faidit
S’om pogues partir son voler
167.
56
IdT
Gaucelm Faidit
Trad. it.
Apparato
Note

I. Se si potesse allontanare il proprio desiderio da ciò di cui più si ha il cuore desideroso, quando non se ne riesce a scorgere diletto, sarebbe una delle cose più sensate al mondo; giacché, tra le grandi follie che ci sono, la più grande è di sicuro quando qualcuno intende perseguire volontariamente il proprio danno, perché compie una mancanza due volte. Ciò nonostante difficilmente un intimo amante sarà un innamorato perfetto se non apprezza il bene e il male, la gioia e la sofferenza.

II. Tutto ciò mi procurerebbe piacere, sebbene sia in uno stato di profonda sofferenza, se solo Amore mi volesse aiutare a tal punto da appagare la mia persona innamorata e piena di desiderio con una gioia esultante, giacché è abbastanza evidente che sarebbe giusto che ricevesse del bene colui che soffre; perché io accetterei cento pene soffrendo, e sarebbe per me una gioia e un piacere pieno di onore, se dopo cento sofferenze ne fossi ricompensato con una gioia.

III. Tuttavia io la perdo se spero in qualcosa di buono, come colui che si rovina giocando, che gioca e non riesce a reggere il gioco e non prova fame né freddo né sonno, così mi sono messo in testa e mi è entrato nel cuore follemente che sempre quanto più perdo più aspetto di poter recuperare, tanto ho un animo scriteriato! E attendere altro non è se non follia, perché a mio danno sono troppo innamorato.

IV. Tutti questi mali sono eccessivi, lo so per certo, e il troppo salire che feci, per il quale ognuno brontola, mi ha fatto precipitare in basso; e dunque sono salito tanto in alto che pensai di catturare l’alerione, che non si può affatto prendere vivente, per il modo così forte in cui si difende; tuttavia con timore e umiltà intrapresi ciò come vassallo sottomesso ad Amore, sicché non mi toccherà punizione se fossi giudicato secondo diritto.

V. E poiché nulla può essermi di aiuto con colei per la quale muoio, ardo e mi sciolgo, faccio qualcosa di ragionevole, giacché, costringendo me stesso, rifuggo dal vederla e mi nascondo; ma il mio buonsenso vedo che non mi è sufficiente, giacché muoio quando non vedo la sua gentile persona e quando la vedo muoio ugualmente, giacché non si mostra affatto accogliente nei miei confronti; anzi quando la guardo lei guarda da un’altra parte, sicché non mi accetta e non vuole la mia compagnia.

VI. Nei confronti della mia signora sono adeguatamente assennato, più umile dei fratelli di Grandmont, ma lei si mostra così orgogliosa nei miei confronti che, quando la prego, non mi risponde. Una tale sorte mi tocca, che mi proviene non so da dove, che mai nessuna creatura amai di cuore che non mi mostrasse immediatamente orgoglio, giacché tale tormento truce e cocente mi mostra Amore al quale mi sono dato: questa è la ricompensa e la gratitudine che ricevo!

VII. Benché sia preoccupato come colui che non attende alcuna mercé, canzone, vattene rapidamente correndo a dire a Mon Thesaur, a cui appartiene il Monferrato, che io chiedo perdono per non essere tornato lì.

VIII. Bel Diamante, ben mi piace la vostra bellezza e ben il merito che fate accrescere ogni giorno.

I. 1 S’om] [S]om E, Son GQ’, Qui R, Com V; Som poguez partir son uoler X 2 de so] daiso EFIKMUV, pecho N, Da cho Q; don] que A, dient Q’; daco on pus R; a·l] ha DDcFN, a MPQQ’, ai U; volon] uelon I, uollon P; De sso dont ha·l cor pus volon α, daico don plus al cor uolon X 3 qan] don ADcEFNPU, Dom D, dunt GQ’, Com QV; no·n] no DGNV; pot] po IK; jauzimen] iauzime(n)tz F, iausimenz GQ’; quan iauzime(n) non pot C, can chauzimen noy pot R; vezer] auer ACDcEFGMQ’RUVα; ca(n)t non poc jauziment auer X 4 uns] luns ADNP; dels] del CGQQ’U; grans] grant QQ’; sens] gaugz A; fora] fara Dc; un des g(ra)nz sen forez del mun X 5 car] e MR; de] des GQ’, del IK; grans] graz N, gran U; foudatz] manca a D; que] qui DNPQ’, qei DcEFIKV; car de les granz foldaz qui sun X 6 ben] manca a A; la maier] la maiors M; e de las maiors CDDcEFGIKQ’RVα, Edela maior NP; qui] qe Q; s’enten] trop senten A, saten GQ’; es de la maior qui sen ten X 7 en] E IKNP; segre] segr D; Segre son dan AMV, es son dan segre (segr α) CFGQ’α, El son dan segre Dc, Son dan segre QU, qui sec son dan R; ad escien] ecien C, az esien Dc, son eisien E, a eissien FP, escien N, a se sien Q, adzesien R, ab escien U, az essien α; de son dan seugre a escien X 8 car] manca a R; doblamen] doplam(en) G; car doublement X 9 fai] fa R; fait failliment X 10 er] es Eα, uer U; fis] fics D, nuls IK; amics] amans R; peroc non es fins amanz dres priuaz X 11 si·l] Sils V; bes] bels Dc, ben Q; e·l] els CV; mals] mal Q; e·l] els V; jois] pros Dc, ioi EQ; e·l] els V; dans] dan Q, dai(n)s Q’; sil mals el bes el torz el dretz M, sil ioi el dan el gaug damors R; no·il] noi U; Se bens (et) mals (et) iois (et) dols non plaz X

II. 12-22 mancano in Dc e corrispondono a 34-44 in GQ’R 12 Tot] tut GQQ’; aisso] aizom V; mi vengr’a] mi uengra a A, me ueng a D, mauenc a E, me uengra G, men uengra a IKQ’, mi uen a M, me uen a NP, me uengra a Q, me for a R, mauengra a U, nauengra V; tot i ceu me uengre a plazer X 13 ben] tot AFG, bem CEIKRV, tut Q’; sui] son AGIKQ’; el] li AGQ’, els V; maltraich] maltraitz V; prion] p(re)uon DNQ, preion Q’; se bens fui net mals traiz proun X 14 s’Amors] si amors C, samor MQU, camors R; volgues] uolgres D, deingnes IK, denhes R; valer] ualler P; sam(or)s mi dengnast tant ualer X 15 que] Qel P; l’amoros] lamors al G; cors] cor AIKPQRU; ke lamerox cor desiron X 16 mi pagues] Me pogres D, mapagues E, ma paies IK, restaures M, Em pages P, Me paugues Q’, mas payes V; d’un] don Q’; joi] çoi G, manca a P; jauzion] lausion IK, iaueion P, iaudion Q, iauze(n) R, paguez dun ioi (et) jazion X 17 par] crey CR, cre QV; que] manca a MQR; Efora so cuich (cuit U) DENPU, Esai quasatz IK; for’avinen] fos dauinen AGQ’, fos auinen F, a uenen DN, auinen EPU, fora auinen IK, fora dauinen MR; kar sei crei ke forez auinen X 18 qez] qel M, Qen Q, Q eu U; agues] auges G, augues Q’, sofris R; del] dels RV; ben] bens IK, bes RUV; qui·l] quils EIKR, qi Q, qui li V; mal] mals DEIKRV; sen] pren CFIKMUV; ken auguez del ben q(ui) mal pren X 19 q’ie·n] quieu CR, Qen DEFGNP, Que un IK, qe M, Qem Q’, Q eu en U; preira] per un M, pres P, nagra R; cen] sen E; ken aigre sim X 20 maltraitz] malstraitz A, maltraig F, mals traichs IK, maltrag M, maltraich N, mal trahit P, maltrait Q, mals tratz R; sofren] sofreri D; mals traiz sofraz X 21 jois] çois G, ioy P; plazers] plaiser GQ’; e foram tot ioys e plazers CIK, Don fora rics etotz te(m)ps F, mi fora totz iois e placers M, Em fora toç iois e ioue(n)s Q, E foram toz iois e ioue(n)z U, e foral ioy el gasardos V; mout] manca a CIKMQUV, mais F, mon N, ben N, plus Q’; onratz] donaç QU; q(ue) fora(m) totz iors eprezatz R, (et) forez iois (et) toz plazers honraz X 22 s’apres] sap(ro)p DEP, sentre MN; cen] sent E, nuls IK; mals] mal Q; en] ne AQ, manca a F, men IKR; d’un] uns IK, us RU, dus V; joi] ben CMNQ, çoi G, bens IK, bes RUV; pagatz] paguatz E, donatz R; sapres ces mals ne fous dun ben pagaz X

III. 23-33 mancano in DcF e corrispondono a 12-22 in GQ’R 23 Mas empero E, Car ieu o prec R; lo pert] o pert CIKQU, p(er)o D, mi pert M, mi perch NP, part Q’, o perc V; si·l] el C, si M, manca a N, per PQU, si lo Q’, q(ue)l R, quils V; ben] bon CDNPQU, bes RV; esper] nesp(er) RV; Mais eu p(er)d si lo bon esp(er) G; Et seu peroc kel ben esper X 24 q’al] qa AMNP, qi Q, que R, car V; jogar] logar D, iugar GQUV, iuiar P, al ioc R; con cil qal jugar se confun X 25 que] Qui DNP; joga e] iogue CR, ioguec i D, ioi e P, ioie e Q’; non pot joc] ioc no(n) pot DEGNPQ’; pot] po IK ; Qe ioc e non pod (pot V) ioc UV; qui jogue (et) no(n) poc jauc auer X 26 e] Ni DEGNPQQ’; sent] tem R; fam] freig AC, fan P, caut R; freig] fam AC, set IK; (et) no(n) sen faim ni som ni freit X 27 atresi] tot aissi C, Autressi P; m’es] me P; pojat] poiaz GQ’, puiat MRV; el] al U; altresim en pujaz en fron X 28 et] manca a U; el] al CU; (et) jadoaz el cors folemen X 29 Que qan plus pert mais i aten A, Cu(m) pl(us) ip(er)c (i perg G, i pers Q’) plus (mais P) mi aten DEGNPQ’, qan plus i pert e plus aten M, Car com plus i pert plus atten Q, car o(n) pus ioga mais ate(n) R, Qe cant plus i perd plus atend U, cades p(er)o on pus aten V, kades co(m) mais perc mais aten X 30 cobrar] p(er)de(n) R; cobrar souen X 31 tant] tal Q’; ai] a R; sen] sel R; ta(n)t ai fol sen X 32 E] Mas IKQ, El P, Ni U; l’atendres] atendre CGQ’RV, latendre QU; non es] nomes IKV; res mas] mas quan E, al mais GQ’, als mais M, als mas RV, sen mas P; (et) late(n)dres no(n) es ren mais foldaz X 33 car a mon] Qez al meu (men Q’) DEGNQ’, per qa mo(n) M, Qar qem al meu P; sui] son MV; enamoratz] inamoraç G, e(n)amorat R; car en mo(n)dan sui trop enamoraz X

IV. 34-44 corrispondono a 23-33 in GQ’R e a 55-66 in M 34 Tuich] Sug E, Cuich N, totz R; trop] trops R; mal] mals V; q’ieu·l] quien CEMR, qel DNPQ, cheu Dc, queu FGIKQ’UV; en ver] lo uer CEMR, in uer G, dauer IK, de uer V; tuit t(r)op sont mal ken sai de uer X 35 qe·l] del R, Qe U; trop] aut CRV, au N ; pojars] pujar C, montar IKR, puçar N, poiar QU, pugar V; don] dom D, dun GQ’, donai Q, on RV; chascus] achaso Q, chascon Q’, lagent U; gron] gronh E; quiu fis dun çascu gran N, cascuns gran don P; q(ue) t(r)op puiaz don chazuns gron X 36 q’ieu] Que IK, Qen Q’; fezi] fis ANP, si Q’; me (em P) fez tan bas DNP; bas] trop bas A; chazer] cacer Dc, chaer V; que sime fes tanbas cazer E, Qaisso me fes si bas chader Q, mos afars ma faitz de chazer R, Qe ma fat daut bas chaser U , il verso manca a X 37 e pero] p(er) so A, mas per so C, qar ieu MQU, Per o qeu P, e perzo V; pojei] montei DEN, poiai Q, pogei U; tant amon] tant contramon AM, trop co(n)tramon QU, contramon V; Queu montei tan en (con)tral mon IK, q(ui)eu cugei mo(n)tar (con)tramo(n) R, ken cuidai puiar tant amon X 38 cuidei] quidei IK; e pessiei penre laurio(n) R, Qe cugei prendre laurion U, ken cuidai pre(n)dre laurion X 39 non] nol QR; pot] po IK; penre ab] penrrab DDcNR, prenre a G, penra M, prendere U; ren] res R; con no(n) poc pre(n)dre ren uiuan X 40 fort] for M, frot N; manieira·is] maneiras EIKV, maineras PQU, maneras Q’; e(n) tal manieira se defen R, de tan for guise se defen X 41 temen] temer D, tamen I, teme(n)t Q; pero temen X 42 humilmen] homslmen D; (et) humilmen X 43 o comensei] ai comenssat A, o manca a E, o com(en)cei eu G; d’Amor] da mort P, damors R; forssatz] forçat Q’; au co(n)me(n)cie co(m) om damor forcaz X 44 don] e ADcGQ’, do(n)c DV, donx E, Ni F, do(n)cs M, Donch P, Du(n)c Q; m’er] mier MRV; mal] mals G; si n’era a] sin sui a C, se/si nera DIKNP, sin fora Dc, sim fora F, sim fora a GQ’, sin fos a M, seu fora a Q, sien soi a R, seu fos a U, sieu ner a V; dreig] dreitz E, dreiç GQ’, dregz M, dreis Q, dreiz U; jutjatz] uiuaz D, iuzatz DcF, juçaç GQ’, iusciaç N, iuiatz P, iuiaç Q, iuiaz U; ki en son dan est t(ro)p asseguraz X

V. 45-55 mancano in DcFX e corrispondono a 56-66 in DEGNPQ’ 45 E car] E mas C, E qan P, Mais poi Q, E pus R, Mas pois U; res] re GQ’, rens U; no·m] no(n) DGMQQ’U 46 ab] Ves DENP, Vas GQ’, de M; don] dun Q, dira Q’, hon V; art] ar M; muor (et) afan Q’ 47 fatz (fac I, fas K, faç Q) un sen CIKQ, faz un gieinh M, Us en faç Q’, fes un se(n) R, Faz un son U, afas sen V; qu’ab] quap C, ca DEN, ab P, qa U; forsat] for ce N, forsaz PU; poder] uoler M 48 fug] fuig A, fuc DIK, fuch GNPQ’, fuç Q, part R, fueg V; de lieis] dalley P; e·m] on U; rescon] escon CGQQ’, rescom IK 49 mas] e QR; mos] mo CIKN, mon QU; sens] sen CU, gieinhz M; vei] cug C, crei M; que] qen Q; m’aon] mauon DGNQ’U, ma bon P, naion Q; e non uei q(ue) sen mi ao(n) R, car non uei que mos sens maon V 50 q’ieu] Que N, Anç QU; qand] car PQ; no] manca a U; vei] ueg C, ue V; cors] cor MQ’U; gen] ien P 51 e] manca a V; lo] la CQUV, el GNP, il Q’; vei] ueg M, uj Q’; eissamen] assamen D, aissame(n) GN, issamen MP 52 que] quar CIKMQRUV, E P 53 no·m] no(n) DGQ’U; fai] fa DN 54 anz qand] an sieu M; l’esgart] lasgart G, la uei IK, la prec R; esgarda ad] guara uas CR, esgardar D, esgardaz E, esgarda d GQ’, esgarda IK, esgara M, esgarda ab P, ilgara ad Q, il uira ad U, il gar ad V 55 que] e CDEGMNPQQ’RUV; nom res pon ni U; vol] uoill DP, deinh MV

VI. 56-66 corrispondono a 45-55 in DEGMNPQ’ 56 Vas] Mas U; midonz] midon QQ’V; sui] so V; franc] ferm M, gran V; saber] uoler ADDcEFGIKMNPQQ’RUV; Va midon sons de fr(an)c uoler X 57 plus humils] pus humil RU, e pus fis V; dels frairs] cus frairs C, dels frais D, quels fraires E, dels frair GNP, dun fraire IKU, dun frair M, cun falc Q, dels fraire Q’, cus fraires R, que frair V; de Granmon] dagremon DcFGQ’, del gran mon P; pl(us) humils fraire de gremon X 58 et] Mas QU; ill] il U; m’es] me D; e la mais dorgoillox peruen X 59 si] tan IK; si cum plus la prec C, qe qan la prec motz M, que sol can lapel V; no·m] no DN, no(n) G, num Q, non U; (et) can la prec gie(n)s no(n) respon X 60 quna uenturai CMU, unautraue(n)turai E; aital astray e say be(n) don R, une auent(ur)e ai (et) sai don X 61 c’anc] Can D, car R; re] res R; non amei] namei IK; kain ren no(n) amai couinan X 62 c’orguoill] orguelh C, Orgoil Q; no·m] no(n) DDcIQ’, nu(n) Q, non U; mantenen] mante nenen N; corgoil non mostraz mai(n)tenan X 63 c’aital] aital CMQRUV, cuit al D, E tal DcFGNPQ’; ai tal torment X 64 brau] mal CMQRU, fer DDcEFGNPQ’V; e] el Dc; cozen] consen U; mal acozent X 65 Mi mostra amors ANP, mi dona mors (donamor V) CIKMRV, Ma dat amors (amor U) QU; car ieu lim CDDcEFNPQ’U, qar eu mi G, car eu li QV; sui] sei D, son V; ma dait amors a cui me sui donaz X 66 aisso es CQ, Quaitals es IK, aiso son R, Aizo nes V; tot] tut Q; lo] li DR, los GV; guizerdons] guierdos D, gierdos IKNPQ, guizardo R, gasardos V; e·l] els V; ue uos los bes els gizardos els gratz M, Ueus toz los guizerdon el graz U, i ce es beus (et) grazedons (et) graz X

VII* solo in M 67* De ben aut pot hom bas cazer 68* e de bas puiar contramo(n) 69* ab q’om no(n) oblit per auer 70* cells qi siei fizel amic son 71* q’ieu ui ia com(en)sar un pon 72* ab una peira solamen 73* qe pois ueniacomplim(en) 74* pueis mantenen 75* anet cazen 76* e uenc abas si con aut fon puiatz 77* aissi chai pretz qant es mal comensatz

VII. 67-68 mancano in CDDcEFGIKMNPQQ’RUVX, 69-72 mancano in DDcFGMNQQ’RUVX 69 Chanson uaten P 71 dir] A P; mon Thesaur] mo senhor C; al pros marques de cui es Eb1; Monferratz] mons ferratz C 72 quieulh clam merce C, dill que greu mer Eb1, Que p(er)doil quier IK; Qellam perdon qeu lai no(n) soy estaz P

VIII. 73-74 mancano in DDcFGNPQQ’RUX 73 Bels] Belh CEMV; Diamans] aimans IK, diaman M; be·m plai] belh mes CEM, belles IK; Bel dias e bels es V 74 ben] bel CEM, bels IK, rics V; chascun jorn] cascus iorns V; pojatz] pauzatz C, muntatz V

7. en son dan segre ad escien: Mouzat lascia a testo la lezione di A(MV) «segre son dan ad escien». In questo caso, invece, si è preferita la variante con en (trasmessa da DE ed IKNP con alternanza En/E), accolta oltretutto già da Kolsen, giacché è consueta la costruzione di verbi come s’entendre con en (cfr. Frede Jensen, Syntaxe de l’ancien occitan, Tübingen 1994, § 714 e PD, s.v. entendre).

11. Mouzat mette erroneamente a testo dan (tutti i codici, fatta eccezione per QR, hanno invece il caso retto dans).

17. Il verso è citato in Jaufré de Foixà, Regles, 323 (ed. Ettore Li Gotti, Jofre de Foixà. Vers e Regles de trobar, Modena 1952).

26. Mouzat mette a testo «fam ni set ni son», variante singularis di IK. Si opta, in questo caso, per la lezione trasmessa dalla maggioranza dei codici: fam ni freig ni son (con inversione freig ni fam in AC).

57. dels frairs de Granmon: Mouzat mette a testo la variante di M, che adotta il caso obl. sing. anziché pl. (d’un frair d. G.). L’allusione è qui all’ordine religioso creato da Stefano di Grandmont verso la fine del secolo XI. Cfr. anche Ivan Gobry, L’Europa di Cluny. Riforme monastiche e società d'Occidente (secoli VIII-XI), Roma 1999, pp. 352-357.

67-68. Seguendo l’esempio dei precedenti editori, stampiamo questi due versi tràditi esclusivamente da A, benché sia impossibile stabilire con certezza il loro carattere autentico o, al contrario, apocrifo.

71. mon Thesaur: senhal in cui è riconoscibile il marchese di Monferrato Bonifacio I (la lezione è travisata da C ed E); Gaucelm gli si rivolge chiedendo scusa per non essere ritornato recentemente in Monferrato; cfr. anche le Circostanze storiche.

73. Bels Diamans: senhal di difficile identificazione; Mouzat, Les poèmes, p. 540, ritiene che possa trattarsi di una dama italiana.

Testo

Edizione, traduzione e note: Francesca Sanguineti. – Rialto 30.xi.2017.

Mss.

A 70r (Gaucelms faiditz), C 60r (Gaucelm faydit), D 31r (Ganselm), Dc 247r (Gauselm fauditz), E 9 (Gaucelm faidit), F 15v (Gauselm faiditz), G 22v (Gonselm faidiz), I 133v (Gauselms faiditz), K 22r (Gauselms faiditz), M 87r (Gauselm faiditz), N 125r (Ganselm faidiz), P 37r (Gausem faidiz), Q 51v (Gançelm), Q’ 53r (Gançelus), R 90v (Gaucelm faizit), U 50v (Gauselm faidiz), V 32v (Gausselm faydit), X 89v (anon.), α 33962-33971 (solo i vv. 1-11), b1 2 (solo i vv. 69-72). Era nel canzoniere di Bernart Amoros (si vedano Giulio Bertoni, Il Canzoniere provenzale di Bernart Amoros (Sezione Riccardiana), Fribourg 1911, p. 17, e Santorre Debenedetti, Gli studi provenzali in Italia nel Cinquecento, Torino 1911, p. 324).

Edizioni critiche / Altre edizioni

Edizioni critiche: Adolf Kolsen, Beiträge zur altprovenzalischen Lyrik, Firenze 1939, p. 131; Jean Mouzat, Les poèmes de Gaucelm Faidit, Paris 1965, p. 532.

Altre edizioni: Vincenzo De Bartholomaeis, Poesie provenzali storiche relative all’Italia, 2 voll., Roma 1931, vol. I, p. 78 (estratti di testo secondo la lezione di A); Reinhilt Richter, Die Troubadourzitate im “Breviari d’Amor”. Kritische Ausgabe der provenzalischen Überlieferung, Modena 1976, p. 275 (edizione critica di α);

Nota filologica

Il componimento ha una tradizione molto ricca e complessa: i mss. che lo trasmettono in maniera più completa, tramandando due tornadas, sono ACIK, ai quali si aggiunge E, che condivide tuttavia con altri codici l’inversione delle strofi V-VI. Il ms. V trasmette esclusivamente l’ultima tornada, al pari di M che tramanda però anche un’ultima strofe apocrifa e di carattere didascalico (qui data in apparato), oltre ad esibire un singolare assetto strofico. Il primo invio, invece, è trasmesso anche da P e dal frammento b1 (che appare prossimo ad E per i vv. 69-72 di cui è relatore). Il ms. E, come detto sopra, presenta l’inversione delle strofi V-VI comune anche a DN, P, e GQ’. Un ordine strofico identico per le prime quattro coblas è condiviso da GQ’ ed R. Restano testimoni frammentari Dc, F ed α (quest’ultimo tramanda esclusivamente la prima strofe). Il ms. X, inoltre, trasmette una forma ridotta della canzone in veste linguistica francesizzata e con notazioni musicali (la melodia è presente, oltretutto, anche in G).

Dal punto di vista stemmatico il v. 3 crea una bipartizione, dividendo i codici in due famiglie: ACDcEFGMQ’RUVα, che trasmettono auer (in rima anche al v. 25), e DIKNPQ, che leggono invece uezer. Al v. 57 DcFGQ’ sono accomunati dall’errore dagremon; mentre al v. 56 la lezione migliore è trasmessa unicamente da C, che legge in rima saber anziché uoler (già in rima al verso incipitale).

Microcostellazioni facilmente individuabili e talvolta avallate anche dalla disposizione strofica sono GQ’ (v. 1 Son, v. 5 des, v. 6 qi saten, v. 18 auges, v. 27 poiaz, v. 32 al mais, v. 46 Vas); DN (v. 36 me fez tan bas, v. 37 montei, v. 39 penrrab, v. 53 fa, v. 59 no); QU (v. 6 es ben la mager, v. 21 donaç, v. 37 car eu, v. 45 Mais pois, v. 50 Anç, v. 58 Mas, v. 65 Ma dat amors); CR (v. 17 crey, v. 34 quien, v. 35 aut, v. 54 guara uas, v. 57 cus). Ribadito è il consueto accordo di IK (v. 10 nuls, v. 14 deingnes, v. 16 ma paies, v. 17 Esai quasatz fora auinen, v. 18 bens quils mals pren, v. 19 Que un, v. 34 dauer, v. 37 Queu montei tan en (con)tral mon, v. 38 quidei, v. 48 rescom, v. 54 la uei, v. 61 namei, v. 66 Quaitals es).

Il ms. scelto come base grafica è A, che è oltretutto il solo a tramandare i vv. 67-68 della prima tornada. La lezione di A è tuttavia sempre confrontata con il resto della tradizione e, in particolare, con C e IK, ai quali si ricorre nei vari casi in cui essa non appaia soddisfacente.

Metrica e musica

Metrica: a8 b8 a8 b8 b8 c8 c8 c4 c4 d10 d10 (Frank 333:3). Sei coblas unissonans di 11 versi ciascuna, più due tornadas. Rime: -er, -on, -en, -atz. La canzone ha prodotto le seguenti imitazioni: Bertran Carbonel, Major fais non pot sostener (BdT 82.63), Si alcun vol la som’aver (BdT 82.82); Peire Cardenal, Si tot non ai ioy ni plazer (BdT 335.51); Uc de Saint circ, Per viutat e per non caler (BdT 457.29); Anon., A vos, ce sabes mais valer (BdT 461.34), De bien aut pot hom bas cazer (BdT 461.74), Fraire, tuit li sen e·l saber (BdT 461.123b). Un diverso adattamento metrico, con strofi di dieci versi anziché undici e rima al mezzo all’ottavo verso (a8 b8 a8 b8 b8 c8 c8 c8 d10 d10), è proposto da Kolsen; tuttavia nella Bibliografia elettronica dei trovatori diretta da Stefano Asperti (BEdT, www.bedt.it), si osserva che «L’assoluta stabilità dei modello in tutti i derivati conferma la scansione proposta da Frank e l’erroneità di un’interpretazione di un ultimo verso con rima “c” con rima al mezzo (08 = 04+04)».

Melodia: A B C D E C’ F B’ G H J (X) - A B C D E F G B’ B’’ H J (G).

Ordine delle strofi:

 

I

II

III

IV

V

VI

(VII*)

VII

VIII

ACIK

1

2

3

4

5

6

(-)

7

8

V

1

2

3

4

5

6

(-)

-

8

QU

1

2

3

4

5

6

(-)

-

-

E

1

2

3

4

6

5

(-)

7

8

DN

1

2

3

4

6

5

(-)

-

-

P

1

2

3

4

6

5

(-)

7

-

R

1

3

4

2

5

6

(-)

-

-

GQ’

1

3

4

2

6

5

(-)

-

-

M

1

2

3

6

4

5

7*

-

8

F

1

2

-

4

-

6

(-)

-

-

Dc

1

-

-

4

-

6

(-)

-

-

X

1

2

3

4

-

6

(-)

-

-

 

Informazioni generali

Canzone, con autodesignazione in tornada (v. 69), la cui datazione è difficile da fissare con certezza. La dedica al marchese di Monferrato Bonifacio, racchiusa nel primo invio, consente una datazione anteriore all’inizio della quarta crociata. De Bartholomaeis, Poesie provenzali, p. 78, propone come data approssimativa il 1200, mentre Mouzat, Les poèmes, p. 540, sostiene come probabile l’ipotesi che al momento della stesura della canzone Gaucelm avesse perso ogni speranza in Maria de Ventadorn e «la date de ce poème s’établirait alors après 1195». Per approfondimenti si rimanda alle Circostanze storiche.

[]
chevron-down-circle