heretje(Ricketts)

Rialto

Repertorio informatizzato dell’antica letteratura trobadorica e occitana

Las novas del heretje

I.

Diguas me tu, heretje, parl’ap me .i. petit,
que non parlaras gaire que ja·t sia grazit,
si per forsa no·t ve, segon c’avem auzit.
Segon lo mieu vejaire, ben as Dieu escarnit,
ta fe e ton baptisme renegat e guerpit,
car crezes que Diables t’a format e bastit,
e tan mal a obrat e tan mal a ordit,
pot dar salvatio; falsamen as mentit
e de malvaiz’escola as apres et auzit,
e ton crestianisme as falsat e delit.
Veramen fetz Dieus home e el l’a establit
e·l formet de sas mas, aisi com es escrit.

Manus tue fecerunt me et plasmaverunt me.

II.

Vec te .i. testimoni que Dieus formet e fe
l’ome apres la femna, que anc no·n fon en re
le princeps infernals, en cui tu as ta fe.
Tug sabem del Diable que a uzat ancse,
c’anc no n’ac lunh poder ni dignitat de re
que pogues far ni dir deguna ren de be:
com pogra el far home que fos major de se,
que·l des salvatio et el no·n fon en re?
Ben t’agra mays donat c’a sos obs no·n rete.
Tu non as jes .c. ans ni de pus non o cre,
e ton paire·l Diable que dizes qu’el te fe
a be may de .v. milia c’anc no·n trobet merce,
ni demandet perdo, car ja no·l valgra re.
Tot l’aur e tot l’argen qu’en aquest mon se te
volgra aver donat en .i. pauc de merce
o de salvatio, mais anc no·i ac sa fe.
E tu qu’en as vieutat e tot lo ventre ple,
d’aquel sant esperit que de tan leu t’ave,
si·l portas en ta borsa o·l tenes en ton se,
c’aisi salvas tot home que t’azora ni·t cre,
salvesses ne ton paire; e farias merce!
Aital falsa crezensa non vuelh yeu ni la cre
c’om sia fil de diable, ni de tan mala re.
Veramen, fetz Dieus home a semblansa de se,

Formavit Deus hominem ad ymaginem et similitudinem.

E·y mes son esperit e·l det poder de be,

Et inspiravit in faciem eius spiraculum vite.

e promes li sa gloria per ar e per jasse.
Los justz e·ls drechuriers onra Dieus e·ls mante,
et issau lurs pregueiras can li clamo merce.
Lo propheta o autorgua c’anc no menti de re.

Occuli domini super iustos, et aures eius in preces eorum.

III.

Vec te .ii. testimonis que son lial e bo,
per que vuelh que·m respondas a la tersa razo:
si·l premier testimoni ni·l segon no·m ten pro,
lo ters te vencera, sapiat mal o bo.
Ar pauzem o aisi com tu dizes que fo,
que t’aia fach Diable del cap tro al talo,
carn et osses e membres d’entorn e deviro,
falsamen as mentit et yeu dirai te co:
nos no trobam escrig el fag de Salamo,
propheta ni apostol en loc non o despo,
que obra de diable done salvatio,
ni anc Sant Esperit tan vernassals no fo
qu’en vaissel de diable establis sa maizo.
E tu fas ne vieutat major que de baco,
c’aissi, ab ma pauzada, salvas ton companho.
Tu no vols demostrar ta predicatio
en glieyza ni en plassa, ni vols dir ton sermo,
si non o fas en barta, en bosc o en boisso,
lai on es Na Domergua, Rainaut o Bernado,
Garsons o Peironela, que filon lur cano
desponen l’avangeli: aichi vai, aichi fo.
L’us teis e l’autre fila, l’autra fai so sermo
cossi a fag Diable tota creatio.
Anc mays aital mainada trobada no fo
c’anc no saupro gramatica ni de letra que·s fo,
e cujo Dieu mermar de sa possessio.
Aqui non pot ges perdre lo valen d’un boto
l’emperaire de gloria, de sa drecha razo.
Pro avem testimonis, aquels que ops nos so,
qu’el formet cel e terra d’entorn e deviro,
lo solelh e la luna, las estelas que·y so,
apela fils e fraires, segon creatio.
Davi, lo sant propheta, per certana razo,
parla sobr’aquest fach en predicatio:

Filii tui sicut novelle olivarum in circuitu etc.

Aras veias, heretge, si fas ben trassio,
que·l home, filh de Dieu, apelas avoutro,
e·l donas autre paire, aquel don anc no fo.
Falsamen as mentit a guiza de lairo
car tu yest laire d’armas, per c’a Dieu no sap bo.
Ades te venserai ab autra questio:
si Diable fetz home, segon ton fals sermo,
donc agra el fag Dieu, aquel qu’en la crotz fo,
car el s’apelet home denan la passio;
Sant Luc evangelista o ditz e o despo.
Car el no volc fugir la persequtio
de mort e de martire, per breujar sa razo,
e que fos ademplida la consummatio,
Dieus lur dis, so sabem per ver: Ecce homo!

IV.

Ecce homo! lur dis, per que fon acabat
tot so que li propheta avian prophetizat.
Enten lo testimoni que t’ai aichi mostrat:
si ja mais de negu non t’en agues parlat,
aquest te degra rendre vencut e cofessat;
mais tu de ren que diguas non as actoritat,
per que hom non deu creire la tua falsetat.
Enqueras vuelh que diguas per que as renegat
ta fe e to baptisme ni ta crestiantat,
per que emblas a Dieu la sua poestat
ni·l mermas son poder ni sa prosperitat,
que diguas que Diable t’a bastit e format.
Non es hom Crestias qui aiso a trobat,
que done a Diable so que Dieus a creat.
Ara o pauzem aichi com tu o as dechat
segon ta cossiensa e segon ton pessat:
s’il es paire, tu filh, de mais t’agr’eretat
.c. milia per .c. c’a ssi non a laissat.
Si tu potz salvar home ni traire de peccat
et el non o pot far, que t’o a gazanhat,
segon lo mieu vejaire, malamen as falhat,
si vals a autre home que el aias laissat.
Meravilhas me do, cant m’o ay cossirat,
don as avut maistre que t’aia enssenhat
que puescas salvar home aisi ab ma pauzat.
Anc non aguis de Dieu aquesta poestat,
s’aquela tua ma, que tan mal a obrat
si Diable l’a facha, puesc’aver dignitat
que tenga ni manible lo nom de Dieu sagrat,
qu’es ditz Sant Esperit que t’a illuminat.
Trastot lo gaug de gloria revout en castetat:
tota falsa persona que aiso a trobat,
c’om no puesca salvar si no ab ma pauzat,
mal lo cofonda Dieus, lo rey de majestat!
Ben aurias sant Peir’e sant Paul galiat,
tans santz e tans apostols que foron turmentat,
si·ls tenes per perdutz e tu·t tes per salvat.
Be·t volgra convertir mays tan y ai ponhat
et atrobi·t tan dur e plen d’eniquitat
per que no m’es vejaire que ja·t veia temprat.
Si, ab aquestz testimonis que t’an enrasonat,
no·t voles covertir ni redre cofessat,
ieu t’en mostrarai autre de que non t’ai parlat,
lial e drechurier, de gran auctoritat,
plen de Sanh Esperit e plen de veritat:
tu non cres que Dieus aia cel ni terra creat,
ni lunha ren c’om veya, prezen ni trespassat;
falsamen as mentit a for de renegat.
San Johan evangelista, que pus aut a volat
e fon de totz maistre en la devinitat
e tot l’afar de gloria a vist e regardat,
el ditz en l’avangeli, el premier comensat:

Omnia per ipsum facta sunt et sine ipso factum est nichil.

Apres lui, vec t’en autre que t’ai apparelhat:
sant Paul, lo ric apostol, que·ns o a cofermat
per Sancta Escriptura e per la veritat:

Et tu, in principio, Domine, terram fundasti, etc.

Aquest fan mielhs a creire de tot cant an parlat
que Peire Capella ni hom descosolat,
heretje ni baudes ni tu descofessat.
Vec t’en .iiii. guirens de gran auctoritat
ples de Sant Esperit e ples de veritat.
E s’aquestz no vols creyre, vec te·l foc aizinat
que art tos companhos.

V.

Aras vuelh que·m respondas en .i. mot o en dos
si cauziras el foc o remanras ab nos
c’avem la fe novela ab los .vii. escalos
que son ditz sacramens, los cals mostra razos,
que devem creire tug a salvamen de nos.
Le premiers es baptismes, l’autre cofessios,
e·l ters es matrimonis e·l quart perunxios;
e·l quint es apelat la confermatios,
e·l seizes sacrificis, qu’es plus cavalairos,
al cal deu soplegar tota creatios,
c’a totz los dias del an fai miracles per nos,
cal que sia·l preveire forfag o neclechos,
o de be o de mal non li notz occaizos
que·l sagramen nos fassa dignes e precios,
cant comensa la sagra ni la dignatios
e l’ostia es el calice e·l vi pauzat de jos
per las sanctas paraulas e per la orazos
que ditz Dieus de sa boca et establic a nos.
Las sanctissimas paraulas e las devocios
fan dissendre per forsa ab benedictios
lo cors de Jesu Crist, lo cal lieuret a nos,
que torna carn la ostia e·l vi pauzat de jos
endeve lo sieu sanc dignes e precios
qu’escampet en la crotz per salvamen de nos.
Aisi·s fai per paraula la encarnatios
del cors de Jesu Crist, lo cal lieuret a nos,
e per paraulas fetz la resurrectios.
Aichi deves tu creyre coma o crezem nos
e totz nostres covens que son catholios
e crezo·ls mandamens.

VI.

Encar te vuelh cometre d’autres disputamens:
d’afar de matremoni, per cal cauza·l demens
c’om no·s puesca salvar, fils e filhas avens.
Coma fals e traitres per la gola mieg mens;
pro avem testimonis e pro n’avem guirens
que mot es digna cauza e sant establimens
lo cal Dieus establic per multiplicamens,
per far oblatio de pobols e de gens,
per restaurar lo regne don fo·l trabucamens
can cazeron del sel angels percuciens,
que deroquet erguelh et otracujamens.
Per emenda d’aquels fo sos cors e sos sens
a Dieu que fezes home e femna issamens,
et acostumet los d’aitals costumamens
que fosson una carn et us ajustamens:

Et erunt duo in carne una. Propter hoc relinquet homo patrem et matrem et adherebit uxori sue etc.

et una voluntat et us acordamens;
e que per aquest fag laisses hom sos parens,
son pair’e sa maire, sors e fraires issamens.
Sant Paul o amonesta e ditz cortezamens
que l’espos ai’espoza, e l’espoza issamens
que aia son espos ab bos captenemens,
que mais val nupsejar que ardre veramens:

Melius est nubere quam uri.

No y a castetat que sia plus plazens
a Dieu que matrimoni cant se fa lialmens,
mais ben a mais merit lo vieure castamens,
qui ab virginitat sap complir sos talens.
Per aisso establic Dieus adhordenamens
e Jesu Crist maridatje a pobols et gens
que·s poguesso salvar e vieure lialmens,
fazen filhas e filhs, e creisser lur semens.
Tot lo premier miracle que Dieus fetz veramens,
pus fo vengutz en terra, si fetz apertamens
cant fetz de l’aigua vi lai on era prezens
en cort d’Architricli on fo·l noceyamens.
Ja Dieus no vengr’a nossas ni a molheramens
si fos mal ni peccat ni plag dezavinens.
E tu, malvat heretje, iest tan desconoissens
que nulha re qu’ie·t mostre per tans de bos guirens,
com es Dieus e sans Pauls, non iest obediens,
ni·t pot intrar en cor ni passar per las dens,
per que·l foc s’aparelha e la pen’e·l turmens
per on deves passar.

VII.

Ans que·t don comjat ni·t lais el foc intrar,
de resurrectio vuelh ab tu disputar,
car, segon ta crezensa e segon ton pessar
e segon ton fals orde que t’a fag renegar
totas aquelas cauzas que·t deurian salvar,
tu non cres c’om ni femna puesca ressucitar
pus a fag pols ni terra, ni·s vengua razonar
davan lo jutjamen on tug devem anar.
Aiso non deu hom creire que·s puesca trastornar
la paraula de Dieu, que no·s deya formar.
Si la testa del home era lai otra mar,
l’us pes en Alissandria, l’autr’en Monti-Calvar,
la una ma en Fransa, l’autra en Autvilar,
e·l cors fos en Espanha, que s’i fos fag portar,
que fos ars e fos cenres, c’om lo pogues ventar,
lo dia del juzizi coven apparelhar
en eiss’aquela forma que fon al batejar.
En la Sant’Escriptura o podes atrobar:

Job: Et in carne mea videbo Deum salvatorem meum, quem visurus sum ego ipse et oculi mei, etc. Carnis resurrectionem, etc.

Car Dieus resucitet, devem ressucitar;
nostra fe fora vana, si aiso no·s pogues far.
L’angel sabem qu’en ditz, per c’o podem proar,
en motas escripturas o podetz atrobar
que tug li mort se devon del monimen levar
cant auziran la votz de Jesu Crist sonar.
Aquel sera .i. dia de gaug e de plorar
on totz per fina forsa nos covenra anar
auzir lo jutjamen lo cal devem portar.
Aqui nos jutjara, aissi co·s deura far,
segon aquelas obras en que·s poira trobar.
Francamen e corteza volra el apelar
aquels de la man drecha, per que·s deu gaug donar
totz hom qu’en bonas obras sap vieur’e renhar:
«Venite, benedicti, recebre et esplechar
lo regne del mieu paire, que·us fetz aparelhar
Dieus, que·l mon comenset, per vos guazardonar,
a vos can me vis fam que·m donetz a manjar
e que·m donetz a beure cant me vis sedejar,
e·m vestis e·m salves can me vis tremolar».
Aiso dira als bos, e dels autres me par
que metra en yfern car no volgron obrar
lunhas d’aquestas cauzas c’aisi m’auzetz contar.
Enaissi es escrig et aichi·o potz trobar.
E tu dizes, heretje, cauza que no·s pot far
ni·s pot endevenir ni no·s pot acabar:
dizes que carn novela venra renovelar
los esperitz dels homes en que·s devo salvar:
aiso es gran messorga, c’om non deu escotar.
Si Peire Capela m’o podia mostrar
ni Joan Del Colet ni hom de vostr’afar,
c’autra carn que sia vengua penre ni amparar
lo be que Dieus nos manda establir ni donar,
si per lunha escriptura podes aiso mostrar
ni per lunh testimoni, ab tu m’en vuelh anar,
que·m rendrai per heretje, si m’o podes proar.
E qui s’esforsaria de son cors escarar,
de be far ni d’almornas ni venres dejunar,
si son loguier perdia cant lo deu guazanhar?
Que faria l’hom just que deu perseverar
el gaug de paradis tostemps et habitar
si Dieus lo·i a promes e li o deu donar,
si carn novell’estranha c’anc non pot dir ni far
neguna ren de be, que l’en vengues gitar
ni moure de son loc? Aiso nom pot estar,
que ren que Dieus prometa se puesca trastornar.
Ara o pauzem aisi cosi·s devia far;
ab aquest argumen te volrai derocar:
si la carn trespassada non devia tornar
auzir lo jutjamen que Dieus manda donar
ni recebre juzizi lo cal deura portar,
de cui se deura Dieus planher ni rancurar,
ni ab cal se poiria congauzir ni lauzar
del be ni del servizi que deu gazardonar?
Si la carn que tu dizes non deu occaizonar,
c’anc no fetz be ni mal, per que o deya far,
ni nos autres de sai non lai poirem tornar
a cuy aura son plag ni cui deu acuzar?
Dira als esperitz que·s vengon razonar,
que non an carn ni ossa que puescon vizitar
paubres ni far almoinas ni donar a manjar,
ni an mayo ni borda on puescan albergar?
Aras t’er a responre, heretje bacalar,
mais non as avocat que·t puesca ajudar:
qui recebra las paguas que Dieus manda donar
ni·l celestial regne que devon habitar
los justz e·ls drechuriers, e·ls autres, per mal far,
an las penas d’ifern, las cals non pot pessar
cor, ni bocca retraire ni·ls huelhs ad esgardar,
tan son greus a recebre e malas per durar;
aquelas deu marmetre, establir e donar
miels c’a negun diable qu’en yfern dey’estar
a vos autres heretjes, car vos faitz adhorar
atressi coma Dieu, blandir e soplegar.
Tant home, tanta femna as tu fag renegar
sa fe e son baptisme, son Dieu dezamparar,
lo cal non crezes tu que puesc’ome salvar,
ni fezes ren c’om veia ni c’om puesca tocar.
Tutz li peccat del mon que hom pot dir ni far
per bocca ni per ma devon a pe anar
contra·l fag d’eretgia, qui ben o vol jutjar,
per que·ls Prezicators no se volon cessar,
ni·l savis Huc Arnaut anc no s’i volc palpar,
per que li fals heretje l’an fag lo cap trencar;
fraire Bernart de Caus lo volc be recemblar,
que non pas la drechura aichi deuria far.
Tug se son acordat, qui·s volra cofessar
ni tornar a la fe ni reconsiliar,
tot home asseguron d’ardre e d’emurar,
que non tenga ren nec c’om li puesca proar,
e dar l’an penedensa que poira leu portar
senes son aver perdre; aisi·ls mando passar
ab sol qu’en veritat los puescon atrobar.
E qui dira d’aquestz que·s vuelhon mal menar
ni·l vuelhon las lurs armas per las autras donar,
ja·l senher apostoli, que los i fa estar
et anc per negun temps no·ls i volc cambiar,
ja el no·ls y laissera si·ls y vis malmenar
el negoci de Crist, ans los fera mudar
e cambiar per autres. Mo sermo vuelh breujar:
totz aquestz argumens c’aisi m’auzetz parlar
ai trag de las estorias e per entrecelar
los lials de falhir e·ls mals per emendar.
Non o dic per mal d’ome ni per plazentejar
Menor ni Prezicaire mais per la fe garar,
si Dieus nos o a promes.

VIII.

Heretje, be volria, ans que·l foc te prezes
ni sentisses la flamma, s’esta nueg no·t recres,
que diguas to vejaire, par cal razo descres
lo nostre baptistili, que bos e sanctes es.
Dieus lo digz de sa boca, aichi com escrig es:

Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto, non intrabit in regnum Dei.

Lunhs hom no·s pot salvar, si batejat non es
d’aigua de Sant Esperit, e, si banhatz non es
de la sua sant’aigua, perdutz e dampnatz es.
Et aisi·s fa·l baptisme c’as receubut ni pres:
can l’aiga es senhada e la crema y es,
e·l preires a las fons vengutz ab son arnes,
son libre e s’estola, aqui on es trames
l’efan mascle o feme; adoncx ferma la fes
de son ensenhamen, que·l pairi a promes
c’autorga per l’efan aquo que ops y es,
que renega·l Diable e tot cant de lui es,
las orazos del preire e·l senhagol que·y es.
Can l’efan ieigz de l’aigua, que a son orde pres,
adoncx es soutz e quitis, aitals es nostra fes,
de mal e de peccatz que non li·n reman jes.
Aquel de Jesu Crist, que en la crotz fon mes,
mandet aquest baptisme et el meteis lo pres,
et el meteis lo pres, per tal que·y fos be mes
per sant Joan Baptista, que fon laus dels .iii.
dels bos amicx que ac, et encara o es.
Aras veyas, heretje, be semblas mal cortes,
aquest nostre baptisme, que bos e sanctes es,
que l’aias receuput e tu, que l’aias pres!
Mal demens ton pairi e la cresma que·y mes,
car tu l’as renegat e n’as autre perpres
que·s fa ab ma pauzada, segon so que tu cres.
Malaventura·l vengua qui la costuma i mes
qu’entre mas de pages baptisme se fezes,
que mou detras las fedas, que anc no saup que s’es
letra ni escriptura, ni anc no·n fon apres
mais d’arar e de foire; ve·us sos mestier cal es:
de dire descrezensa, peccatz e diables.
Aquo non es baptisme mais peccatz e no-fes,
que no·is al, ni aigua ni cresma ni esses.
Anc no s’en batejet ma dona sancta Fes
ni sancta Katerina ni midons sanct’Agnes,
ni anc sancta Cecilia que es cap d’Albeges;
a totz sans et a santas que martiri an pres,
per l’amistat de Dieu es donat e promes
que vertutz e miracles fassa quecx lai on es;
e qui aiso non cre e ditz que vers non es,
hom no·l deuria planher de mal que li vengues
ni de malaventura si n’era ars o pres.
Sitot son ilh catholic .v. tans o per .i. tres
que no son li heretje, tot fora a mal mes
s’aquestz Prezicadors Dieus no sai tramezes,
per frachura de savis; car no fo qui·n disses
ni fo qui·n preziques, se corrompet la fes
e·s plantet per entendre per tot aqui on es.
Ja no fora crezens, heretje ni baudes,
si agues bon pastor que lur contradisses.
La gen frevol de cor que no sabon que s’es
letra ni escriptura ni·l mandamen cals es,
leu se van cambian qui de prop non lur es,
car qui lor fos de prop aichi com aras es,
lo mal agro laissat et agro·l be apres.
E per aco, senhors, ops y es la merces
e la misericordia del senhor de cui es,
que la fassa dissendre aqui on mestiers es;
qui no·s te per heretje ni heretje non es,
c’om li don penedensa aital can mestier es,
que segon lo peccat y sia·l contrapes;
e qui .i. veguada es forfag ni perpres
no·n deu recebre pena per doas ni per tres,
car de leu o pot perdre qui de leu o a pres.
Qui be·s penet ni·s plora, aqui vai la merces;
aquo es la mezina que dona·ls bos conres
de l’amistat de Dieu can lo bon cor y es.
Dos ploramens y a que separa la fes,
que no·s fai l’us ab l’autre pus que·s fa mal ab bes.
L’us plora e sospira car y pert son arnes,
sa cauza e so moble que avia conques,
e non pessa de l’arma, que capdelada es;
so es a luy vejaire, mas yeu non o dic jes:
la voluntatz lo cocha de que·l vaissel es ples
e la mala semensa de que noirida es,
que ja no se perdria per metge que·y vengues;
ja d’aquel ploramen non issira lunh bes.
Del autre ploramen podetz auzir cals es:
aquest mou dins del cor e del cor mou lo bes
e la devocio del home en cuy es;
aquel planh e sospira lo destric que·y a pres,
car non a Dieu servit ni so que de lui es,
e plora la gran tarda e·ls jorns e·ls ans e·ls mes
car non a esplechat sa lucha e sos bes
el servizi de Dieu, don se ten per mespres.
Aquel ploramen val a qui obra sa fes:
devocios de lagremas, can le bon cor y es,
es mot plazens a Dieu d’aquel cuy es promes;
d’aquel parla l’apostol, aichi com escrig es:

In quacumque die invocavero te, etc.

IX.

Heretje, .viii. veguadas t’ai proat e vencut,
d’ueg mals de descrezensa t’ai messorguier rendut
per bonas guerentias, que son de lonc crezut
d’apostols, de prophetas, mais petit m’an valgut,
que tot cant y semeni obri ab ma perdut.
S’aquestas .viii. veguadas non t’an cofes rendut,
la novena enten que a mais de vertut,
que·t tornara vas Dieu, que as desconogut,
ab que·m diguas vertat cant t’o aurai mogut.
On atrobas escrig ni don o as avut
c’aquel teu esperit que tu as receuput
sia d’aquels del cel que sai foron plogut
que·y ponhero .ix. dias ans que fosson cazut,
per que d’aqui en sai mas aquo fo vengut;
ni jove ni vielh home non y a pues avut.
Mais aquel que cazero, que son endevengut?
Princeps e vieus diables d’ifern, so sabem tut.
E tu dizes d’aquels que trobaran salut,
que tornaran en gloria lai don foron mogut!
Aras veias, heretje, si as ben lo sen perdut,
que l’esperit maligne foron tug deceuput
de l’amor del autisme per lo peccat sauput
del angel Lucibel, que fo endevengut
que·s pesset en son cor, per que o ac tot perdut,
que s’egales ab Dieu, ab la sua vertut;
tantost no s’o pesset que no·l fos conogut.
Ab tota sa companha, qu’eron de son crezut,
trabuqueron aval: d’angels qu’eron vezut
preclars e resplandens, eron endevengut
que torneron diable fer, negre e morrut,
que ja mais per lunh temps non trobaran salut,
remezi ni merce, que tot o an perdut.
S’aiso degues esser, mal serien devengut –
si·l gaug de paradis que Dieus a conogut
recobreran diables pus cors aurian perdut –
totz aquels et aquelas que son pueissas nascut.
Lo gaug de paradis que Dieus a conogut
recobrar l’an aquels que per dreg l’an perdut?
Heretje, be m’aurias malamen deceubut,
s’aquel meu esperit, que m’a·l cor sostengut,
era d’aquels premiers que foron abatut:
ben a .v. milia ans que aquo es avut;
ieu non ai ges .lxx. et es ne be vendut,
e de re pus no·m membra mas tan cant ai viscut;
e si d’aqui enan agues Dieu conogut
e fag totz los peccatz que anc foron avut
e de negu no·m membra e m’es dessovengut,
cossi m’en captenrai si n’ai l’isme perdut?
E no sai si m’ai Dieu gazanhat o perdut,
ni d’ifern ni de gloria a cal m’aurai valgut.
Que·m membra de mil res c’ay vist e conogut,
cals era mals o be al segle c’ai tengut;
e si d’aqui en sa era aiso vengut
que l’esperit ni l’arma agues aitan viscut,
ja no fora per re, tan ai bon cor avut,
e sai estar membrat, que no·m fos sovengut
o de pauc o de trop d’aitan com ai viscut;
aiso qu’esser no·n pot no·n pot esser crezut.
Pus azaut messorguier non ai en loc saubut;
mielhs obras de messorguas sovendet e menut,
no fetz Martin d’Olit de lansa ni d’escut.
Motas messorguas dizes de que non t’ai crezut;
mai te volria aver trainat o pendut.
Di me, de cal escola as tu aiso avut
que l’esperit del home, cant a lo cors perdut,
se meta en buou o en aze o en moto cornut,
en porc o en galina, el premier c’a vezut,
e va del un en l’autre, tro que·y a cors nascut,
o d’ome o de femna? Aqui a loc sauput,
aqui fai penedensa et a lonc temps tengut
e tostems o tenra, tro sia endevengut
lo dia del juzizi, que deu cobrar salut
e tornar en la gloria el loc que a perdut.
Aiso fas tu conoisser al home deceuput
c’as donat al Diable, e l’as de Dieu mogut,
que va del un en l’autre et espera salut
e cuja recobrar aco que a perdut.
Tot loc e tota terra que t’a ja sostengut
degra perir e fondre, que tan mal as tescut,
ordit e semenat lai on hom t’a crezut.
Si aguesses la fe d’En Bernart Montagut
o d’En Raimon Vilar o d’En Bernart Pagut,
be·t foras cofessatz.

X.

Hueymai, d’aisi avan, non seras esperatz:
si, aras, no·t cofessas, lo foc es alucatz,
el corn va per la vila, ·l pobol es amassatz
per vezer la justizia, c’ades seras crematz.
– Izarn, so ditz l’eretge, si vos m’asseguratz
ni·m faitz assegurar que no sia crematz,
emuratz ni destrug, be sofrirai en patz
totz los autres tormens, si d’aquestz me gardatz;
e, s’ieu puesc esser fis que de vos no·m parcatz
e que·m tenguatz onratz, que no sia forsatz,
tant auziretz de mi dels nostres enbaissatz
que, jes per dir a vos que·m n’aian lauzenjatz,
Berit e Peire Razols no·n sabon ja .i. datz
segon qu’ieu vos dirai de tot can vos demandatz
de crezens ni d’eretjes, mas vuelh n’esser celatz,
que, s’ie·us dic mos secretz ni m’en descobriatz
e ma cofessio e nom recebiatz,
vos ni·ls Prezicadors, seria·i gualiatz.
E dirai vos per que be vuelh que o sapchatz:
qu’ieu ai be .v.c. homes d’aquestas mas salvatz
e mes en paradis, mai fui bisbes levatz.
Si·m soi partitz de lor e·ls ai desamparatz,
trastotz aquels .v.c. auria dessalvatz
e lieuratz als diables per far lor voluntatz,
en las penas d’ifern cazutz e condampnatz,
que jamai .i. d’aquels non seria salvatz.
E que faria yeu si pueys er’encontratz
per los amicx d’aquels e no·m recebiatz
et er’en vostra cort escarnitz e janglatz,
e perdia·l loc de So en que yeu soy pauzatz
e caber no·y podia? Seria gran foldatz.
E per aco volria que·y fos la fermetatz
del laissar o del penre, mai vengutz soi guizatz.
Mai tot en primairia vuelh be que sapiatz
qu’ieu per fam ni per cet no mi soi prezentatz,
ni per lunha paubreyra que vos y sapiatz.
Vers es que totz nos autres a hom entrecelatz
que·ns gardem del esclau d’aquels c’om a citatz,
que no·n trobon adop que lur sia onratz
ni lunh plaiejamen senes covens fermatz,
que, qui pren un heretje, on que sia trobatz,
lo deu redr’a la cort, si vol estr’escapatz.
Aiso so meravilhas majors que no·us pessatz,
que li pus car amicx e·ls pus endomergatz
que nos autri acsem, nos n’an dezamparatz
e so fach adversari et enemic tornatz,
que·ns prendo e·ns estaco, cant nos an saludatz,
per so qu’els sian quiti e nos autres damnatz;
aichi cujon ab nos rezemer lur peccatz.
Mai ans que cocha·m fassa, m’en sui acocelhatz,
que soi vengutz en cort de grat e non forsatz,
e fag vos ai amor major que no·us pessatz,
qui sap la benanansa en la cal soi pauzatz.
E dir vos ai .i. pauc, si no vo·n enojatz:
ieu ai ganre d’amicx manens et assazatz
e non y a negu que·s tengua per paguatz,
s’a deniers o argen, tro que·ls m’a comandatz.
D’avers e de comandas soi be atessaratz,
que totz nostres crezens ne tenc acabalatz,
que pauc n’i trobaretz paupres ni estiratz.
De vestirs a dobliers soi be apparelhatz,
de camizas, de braguas, de lanssols bugadatz,
de cobertors, de vanoas a mos amicx privatz,
que·ls en puesc ben servir, can los ai covidatz.
Si·m dejuni soven, ja d’aco no·m planguatz,
que be mangi soven de fort bos cozinatz,
de salsas de girofle e de bos empastatz.
Be val peis avol carn, e bo vi giroflatz
val be vi de tonela, e pas barutelatz
val be michas de claustra; et issutz que molhatz
val mai a las veguadas, que can vos trasnuchatz
al ven o a la plueja ni venetz tantolhatz,
ieu m’estau dins cobert belamen et en patz
ab los nostres cofraires, que soy appariatz,
que m’espulgo e·m grato, can m’en ven volontatz.
E ben a las veguadas can m’en ven volontatz,
si es cozi o cozina, no costa re·l peccatz,
qu’ieu meteis m’en absolvi, can ne so devalatz.
Non y a descrezensa ni tan mortals peccatz,
qui que·ls digua ni·ls fassa, que no sia salvatz,
s’a nos autres s’en ve, enaissi·o entendatz,
per me o pel diague que m’estara de latz.
Vec vos la benanansa en que yeu soi pauzatz!
E s’ieu la vuelh giquir, car conosc qu’es peccatz,
e prenc la fe de Roma, vuelh que m’o graziscatz
e que sia receuputz coma us homs onratz.
Ermengaut de Figuieras fo mon pair’apelatz;
cavayer pogr’ieu esser, si astres m’en fos datz,
e, s’ieu no soy el segle garnitz ni espazatz,
vuelh o esser de Dieu, mas vos m’o cosselhatz.
A vos o dic, N’Izarn, car es enrazonatz
de rimas, de romans, et es endoctrinatz,
que lunhs homs de las terras, e sia qui·us vulhatz,
de rimas, de romans non es mielhs assajatz.
De las .viiii. questios que denan me pauzatz
e·m prezicatz tot jorn, me soi acocelhatz
que totas las creirai e mai, si m’en mostratz,
per los bos testimonis que vos me amenatz
e per las guerentias que denan me pauzatz.
Per las vostras paraulas vuelh esser batejatz
e tornatz a la fe que vos me sermonatz,
vos e fraire Ferrier, a qui poder es datz
de liar e de solvre, cals que sia·l pecatz
d’eretj’o de baudes o dels essabatatz.
E qui de me·us demanda qui es lo cofessatz,
vos lur o podetz dire, car sera veritatz,
qu’es Sicart de Figueiras lo cals es cambiatz
de trastotz sos mestiers.

XI.

C’aissi coma sol esser enemicx e guerriers
de la gleiza de Roma, huey may ira estiers,
qu’encaussarai heretjes, crezens e lauzengiers,
que ja amor ni tregua que valhan .iii. deniers
non trobaran ab mi; e s’anc fui plazentiers
a Peire Capella ni a sos captaliers
ni a Joan Del Colet amic ni pariers,
huey mai d’aissi enan lor serai aversiers.
Si covertir no·s volon, ans que venga febriers,
trastotz los farai penre a nostres escudiers.
Berit e Peire Razols e Ricart lo portiers
sabran be las estradas e·ls camis traversiers,
los cluzels e las balmas e·ls passes e·ls sendiers
e ben las cavarotas on rescondo·ls deniers.
E no·m podon guerir qu’ieu no·ls tengua premiers,
ja no·us y calra esser, vos ni fraire Ferriers,
si covertir no·s volo, vistz nostres messatgiers.
– Sicart, ben aias tu: aquel Dieus drechuriers
que formet cel e terra, las aiguas e·ls tempiers
e·l solelh e la luna ses autres parsoniers,
te done que tu sias d’aquels lials obriers
que Dieus mes en la vinha, c’aitan det als derriers,
can los ac alogatz, coma fetz als premiers.
Tu seras .i. d’aquels, si vols esser entiers,
c’aisi com as estat pervers e messorguiers,
que sias vas la fe lials e vertadiers.
Mais a greu pot hom creire aitals penedenciers
que·s volvo per paor que sia bos fazendiers
contra lur consciensa arditz e batalhiers.
Hom c’a estat heretje, princeps e celariers
de la mala semensa don es ples lo celiers,
be sera bos lo metge e ricx lo despessiers,
si sap donar metzina que n’iesca·l poiridiers
ni la malaventura, tan es dur lo mortiers.
Si tu non iest d’aquels, Sicart, ben t’a mestiers
que·o demostres en obras, que no·y sias tarziers
ni·t dobles de coratjes, mai ferm e vivaciers
d’encausar heretgia sia tos cossiriers.
E si vols esser ferms, lials ni vertadiers
el negoci de Crist que ten fraire Ferriers,
bos er lo gazardo e mielher lo loguiers.
Dieus promet lo sieu regne als sieus perseveriers
que perseveraran tro a lurs jorns derriers
en fag de bonas obras de grat e voluntiers:
las persequtios e·ls trebalhs sovendiers
sofrira, per drechura aquel er parsoniers,
del gaug de paradis sera us companhiers;
l’apostol o retrais, mai o dis premiers
sant Mathieu, o autorgua us evangelistiers:

Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum celorum. Et qui perseveraverit usque in finem hic salvus erit. Quod ipse prestare dignetur qui est benedictus in secula seculorum. Amen.

Testo

Ed. Peter T. Ricketts: Contributions à l’étude de l’ancien occitan. Textes lyriques et non-liriques en vers, édités par P. T. R., Birmingham 2000 (Association internationale d’études occitanes, 9), p. 75. – Rialto 10.v.2002.

Mss.

R 123r-124v.

Edizioni critiche / Altre edizioni

Edizione critica: Paul Meyer, «Le débat d’Izarn et de Sicart de Figueiras», Annuaire-Bulletin de la Société de l’histoire de France, 16, 1879, pp. 233-292.

Altre edizioni: François Just Marie Raynouard, Choix des poésies originales des troubadours, V, Paris 1819, p. 228 (una selezione di circa 200 vv.); Karl Bartsch - Eduard Koschwitz, Chrestomatie provençale, Marburg 1904, col. 185 (dal v. 506 al 659); Carl Appel, Provenzalische Chrestomatie, Leipzig 1930, p. 152 (dal v. 443 al v. 633); René Nelli et René Lavaud, Les troubadours, Paris 1966, vol. II, p. 764 (dal v. 575 al v. 659).

Metrica e musica

Metrica: Lasse monorime di alessandrini; gli ultimi versi di IV, V, VI, VII, IX e X sono senari. L’ultimo verso di ogni lassa anticipa la rima della lassa seguente, creando una sorta di collegamento capcaudat, tranne che in III e in VIII; collegamento capfinit tra III e IV. In II si deve supporre che eorum sia in rima con -o stretta < -o(n). Alla fine di VIII la rima della lassa, -es, riappare se si completa la citazione biblica: in quacumque die invocavero: ecce cognovi quoniam Deus meus es, Ps 56 (55), 10. Rimanti latini alla fine di I, II, III e VIII (ricostruito); eorum (II) e homo (III) sono ossitoni, come normale nella pronunzia del latino in area occitana oltre che francese. Sprovviste di rime sistematiche le citazioni all’interno delle lasse.

Informazioni generali

Il testo può essere considerato composto dopo il 1242 qualora si legga ai versi 324-325 un’allusione al massacro di Avignonet, e dopo il 1244 se si identifica il So del verso 555 con il castello di So, o Son, nel Foix, che divenne un rifugio per gli eretici dopo la sconfitta di Montségur. Izarn potrebbe essere identificato con l’Izarn citato come fonte di alcune informazioni da Guillem de Tudèle nella Canzone della crociata albigese (l. 84, vv. 12-13), e che viene definito prior / de trastot Vielh Mores, cioè dell’arcidiaconatodi Vielmorès, una delle suddivisioni della diocesi di Tolosa prima del 1318; questa identificazione è però rifiutata da Eugène Martin-Chabot, nelle note della sua edizione della Canzone (La chanson de la croisade albigeoise, Paris 1960 [Les classiques de l’histoire de France au moyen âge], vol. I, pp. 202-203). Sicart de Figueiras probabilmente è il Sicardus de Figuiers citato come eretico in un processo verbale dell’Inquisizione di Carcassonne datato 3 marzo 1245 (Doat XXIII, cc. 209-217), ma che si riferisce ad eventi accaduti alcuni anni prima. Si aggiunga che secondo Jean Duvernoy («Albigeois et Vaudois en Rouergue», in Études sur le Rouergue. Actes du XLVIIe Congrès d’Etudes de la Fédération historique du Languedoc Méditerranéen et du Roussillon, Rodez 1974, p. 199 ss., a p. 202), Sicart de Figueiras dovrebbe identificarsi anche con Sicard de Lunel, citato in altri documenti, e con l’autore della deposizione anonima contenuta alla c. 117 del ms. 202 delle Archives départementales de la Haute-Garonne.

[]

Rialto >

Poesia religiosa

> Las novas del heretje

Il sito è ancora in fase di revisione.
L'archivio della versione precedente è consultabile a questo link: https://www.rialto.unina.it/archivio