Corpus dell’antico occitano
Edizione diplomatica del volgarizzamento occitanico della Practica oculorum di Benvenuto Grafeo
Basel, Universitätbibliothek, D.II.11, ff. 172r-177v
a cura di Ilaria Zamuner
Cao 2019
Interpretativa Note
Benvengut de Salern, Practica oculorum volg.
172rA
01 Senhors auiatz me
02 descinas proudas
03 et esperiencias delas
04 curas dels uels e
05 de totas malautias que po
06 don uenir als uelhs faitas
07 per me ben uengut de salern
08 las cals yeu ey prouadas
09 sertanament afemnas es
10 ad homes ioues euielhs .,.
11 Deuetz saber
12 que set son las tuni
13 cas dels uelhs segon
14 mayestre johan michi · la pri
15 meyra es apelhada rethina
16 la § E la segonda es apelhada
17 segondina · § E la terssa · escli
18 ros · § E la quarta · araina .,.
19 § E la quinta · unea · § E la sex
20 ta · cornea · § E la septima (con)
21 iutinia · § E ditz que quatre
22 son las colors dels uelhs .,.
23 la prumeyre es negra · § E la
24 segonda es quais blanca ·
25 § E la terssa es uayra · E la
26 quarta es quais rossa § E
27 yeu ben uengut dic · que no(n)
28 son mais doas tunicas de
29 los uelhs que non an ne
30 guna colhor que yeu o · ey
31 esproath ben · et aysso es p(er)
32 amor dela humor · la qual
33 es secca · eper amor de la hu
34 mor cristallina · quar cant
35 la humor cristallina secca es
36 pres delhas tunicas es apar
37 duna colhor · equant sen deue
38 que intra preont apar dau
39 tra color · § Don uos dic
40 ques aquels ques an la hu
41 mor preonda de dintre apa
42 ron los uelhs negres e ues
43 on mielhs que non fan los
44 autres · et acap de trenta
172rB
01 ans comenson apeioyrar · § Et
02 aquels que an la humor al
03 mietz dels uelhs aquels ues
04 on ben dela pueriscia en tro
05 ala uilesa · § Et enquestz uen
06 una enfermetat als uelhs ;
07 quen appelha hom ob talmia
08 et aquelha cobre los uels
09 as alquns enon pas a totz
10 § Et aquels ques an las hu
11 mors pres de las tunicas
12 eque son los uells uayrs a
13 quels ueson ben en la pueris
14 cia e quant son uielhs non
15 ueson ben § E quant an als
16 en los uelhs tropas tunicas e
17 tropas lagremas et an los
18 palpelhs uermels pus quels
19 autres enon ueson trob ben
20 Aras uos
21 uuelh dire delas hum
22 ors dels uelhs · edic uos
23 per serth que son tres · § E la p(ri)
24 meyra es coma album du
25 ou · § E la segonda es coma
26 cristalhs · § E la terssa es co
27 ma colhor de ueyre · § Als uels
28 uos dic ques un nerui for
29 cat que ua al seruelh · et a
30 quel nerui es cauatz · et a en
31 si aquelha con cauitat hum
32 or · quar es plena du humor
33 que es partida entres maney
34 ras · quar launa maneyra
35 resembla album duou · § E la
36 segonda maneyra es coma
37 goma fresca · laterssa coma lart
38 de porc
39 ARas uos uelh dire de
40 las enfermetatz dels
41 uels edelas curas · § E
42 prumeyra ment delas car
43 actas que son en .vij. ma
44 neyras eson quatre que se
172vA
01 podon curar · § E tres que non
02 § E la prumeyra es que pot ·
03 curar es coma caus pura et
04 aquesta uen entorn lo uelh ·
05 os am baston · o · am uergua
06 os am lo poinh · o am peyra
07 o am uent · os am semblans
08 causas · § E la segonda es
09 coma color celestina euen
10 del estomach per manjar ma
11 las uiandas · ela fumositat
12 monta en la testa · § E la ter
13 ssa espessia es blanca coma se(n)
14 res · et aquesta en fermetat
15 uen als uelhs per tropa dolor
16 detesta · coma es emigranea · o
17 per tropa freior de testa · o per
18 trop plorar · o per trop uelhar
19 o per angozia § E la quar
20 ta es pessia es sitrina · es a
21 questa uen per gran moue-
22 ment de moth manjar · e per
23 gran trebalh euen per humor
24 eper malencolia § Aras uos
25 uuelh dire delas autras cur
26 as da questas enfermetatz
27 edic uos ques aquestas espes
28 cias non sen podon ben curar
29 en tro que sian ben complidas
30 eben fermadas § Et aque
31 st es lo senhalh en que cono
32 yssiras cant ceran ben com
33 plidas que lo malaute no
34 pot lo lum del solelh si non
35 en lauia · o lo lum dela can
36 delha si non de nuytz o de se
37 ra · § Don uos fau saber q(ue)
38 motz megges son que uo
39 lon curar · aquestas en fer
40 metatz · am polueras · o · am
41 ayguas · o · am colliris · o am
42 medecinas laxatiuas eson
43 ne maluadament engan
44 natz · car totas aquestas en
172vB
01 fermetas son engendas de so
02 tas las tunicas e son en genra
03 das de las humors secas ede
04 la humor que sembla · album
05 duou · quar aquelha humor
06 se disol esepoyriga coma ayga
07 poyrida econgelhad ene met
08 se entre las tunicas · ela hu
09 mor cristallina § Et yeu
10 ben uengut uos diray las
11 curas que sedeuon far · las
12 quals yeu per sert uos dic q(ue)
13 ey esprouadas lonc temps
14 per lagracia dedieu · § Pru
15 meyra ment uos purguaretz
16 lo seruelh · am nostras pillu
17 las las quals nos auem fay
18 tas et an nom ierosolimitan
19 as · § Recep (on.) .i. turbit · alo es
20 espaticum (on.) s(emis) mastec · cubebas
21 safran (dr.) e cofis lon · am suc
22 de rosas efassa purgar lo ser
23 uelh · e que fassa fum delas de
24 nant ditas causas · erescepia
25 per lonas lofum · et en lautre
26 iorn segent tu faras lo pacient
27 sezer de sobre .i. banc ecaulgue
28 sobre lobanc · elo mayestre sega
29 deuant el · efassa lui tener los
30 uelhs clauses et am launa
31 man leue lapalpelha del uelh
32 de sobre et am lautra man ten
33 ga una agulha dargent etrau
34 que am lagulha lo uelh dela
35 part blanqua deues laurelha
36 efaras o torssen lagulha · equa(n)t
37 seras pres delapupilla tu re
38 sclauras luelh am lagulha · e
39 metras lacaracta rasclan de
40 sota la pupilla o de sobre
41 ecant tuauras pauzada laca
42 racta en son loc non layces la
43 gulha tost mais temlan per
44 espasi · de catre pater nostres
173rA
01 disens · § E pueis osta lagulha el
02 nom dieu en aquelha maneyra
03 torsen que tu lay mesist · epueis
04 tu faras aisso amlos detz en tor
05 sen edeues tu saber ques am la
06 poncha dela dicha agulha tu de
07 ues ostar aquelha ayga poyri
08 da ecant auras fayt aysso a
09 ias de coton mulhath am cla
10 ra duou etulomet de sobre lu
11 elh del malaute · e fay lon iaser
12 en uers en son leyt en tro aia
13 passatz .ix. dias egarda quelh
14 nos mude · § E cascun dia tu
15 mudaras lo coton doas uega
16 das en lo iorn · et ala nuit fin
17 al terme de .ix. iors en lo loc
18 on dormira sia ben escur el
19 malaute manie de bos hueus
20 en la braza cueitz o en layga o
21 e sian molhs emanie pauc bl
22 anc · § E sies ioues beua ay
23 ga · et sies uielhs beua del vin
24 ben temprat · garda que non
25 manie de deguna carn car noi
26 ririan trop et engenraria tro
27 pa sanc et seria contrasis al
28 a cura § E quant aura co(m)
29 plit los sobre ditz .ix. iorns le
30 ue se el nom dieu elaue se la
31 ue sen lacara ab ayga fregga e
32 pauc epauc fassa sas fasendas
33 § Et en aquesta maneyra se
34 curon totas las caractas cu
35 rablas las quals son de color
36 caulsina celestina cinere es
37 citrina · et en autra no sen de
38 uon curar § E de ues saber
39 que tu non deues meggar am
40 bagulha de ferr ni de laton car
41 trop son duras · mais arge(n)t
42 es humils o aur
43 UOletz auzir ladiferen
44 cia daquestas caractas
173rB
01 curablas · Ieu uos dic ques a
02 quelhas que es de color calsina
03 pus stost se cura · Mais elha fa
04 peior uista car uen al uelh per colp
05 § E lautra celestina si ben es cura
06 da pus per feytament home ne
07 uetz edaquesta uen per grant
08 abundantia edumors secca ·
09 § E la terssa cura ques colhor sine
10 risia non pot curar luelh al p(ri)
11 mer estament tornar · si non
12 sa iuda daquest colliri · o lec
13 tuari lo qual anom jerosoli
14 mitan eque non ma(n)ie souen
15 Pren (on.) .ii. de ieroffle de notz mu
16 scada · ede noz dindia e de safra
17 aitant delaun com del autre
18 s(emis) · (on.) e de bon castor
19 .i. (on.) totas aquesta causas fay
20 ben poluereiar passar per .i. cre
21 bellador subtilh · et am de bon
22 melh escumath detot en cemps
23 tu faras .i. lectuari · elo passi e(n)t
24 prenda daquelh letuari ama
25 neyra duna castanha · lo ma
26 tin cant leuara · equant se col
27 quara · gardessen de cauzas co(n)
28 trariosas efay lon usar de uian
29 das de bona degestion caudas
30 es humidas edaquelhas que
31 engeron bon sanc · garda ten
32 sempre mays de causas freggas
33 escecas · e de carn de buou e de boc
34 e de cabra · ede anguilhas ede
35 als eboletz e cebas cruzas esem
36 pre · mais pren ebeu uin caut
37 en que aia saluia eruda egar
38 desen de femna pus que poyra
39 egarde sen de baynh si non en
40 una cornuda es dedins met
41 erbas caudas · so es · camamil
42 la et erbas flayrans ben enon
43 tengua lo cap dedins lobainh
44 que lo fum delayga lin faria
173vA
01 mal en los uelhs aras uos a
02 uem dith de la terssa ·
03 Aras uos uoli dire enom
04 dedieu dela quarta ques
05 acolor citrina · et yeu uos
06 dic ques es redonda epus du
07 ra quelas autras equant tu
08 lan tocaras am la agulha delar
09 gent tu lan deues metre de sota
10 ben so es dela part delnas de
11 ues lo blanc dela part delaure
12 lha torsen am los detz
13 lagulha · ayssi com uos aydit
14 desobre es aquestz non cal trop
15 gardar deuiandas car nos si
16 auem motas uegadas prouat
17 empero silin couen alcunas
18 uegadas de cauzas conforta
19 tiuas per forssa
20 ARas uos uuelh dire de
21 las caractas que no sen
22 podon curar · § Et yeu ey
23 uos dieh que son tres · la pru
24 meyra es blanqua · elos meg
25 ges de salern la apelhon go
26 ta serena · § Et aquestz son los
27 senhals en que las pot hom co
28 noycer § Car la pupilla es clara
29 enegra · ededins en la concaui
30 tat dels uelhs apar de color se
31 ren · Si non a en la pupilla degu
32 na taca elos uels se mouon
33 tot iorn quais tremolon · elas
34 palpelhas coma sieran plenas
35 dargent viu · § E nos auem ne
36 uist trops daquelha malau
37 tia et auem curatz assatz per
38 la grassia dedieu egasanhatz
39 debos floris
40 Es aquesta malautia si
41 uen en lo uentre de lam
42 ayre per alcuna humor
43 corompuda que es dintre per
44 so aytals homs nayson sen
173vB
01 sa lum · § E nos auem prouath
02 guerir curar aquels emais nos
03 non podem negun curar esi aq(ue)ls
04 donauan tot laur delmon non
05 poyrian curar · § E son alcus q(ue)
06 ueson la claretat del jorn pauc
07 euan am los uelhs ubertz
08 coma si uesian · § E son alcus
09 que ueson la ombra delhome o
10 dautra causa · eson alcus que
11 noueson nient coma si non a
12 uian huelhs · § E fam uos sa
13 ber que auem daquestz non
14 ual medecina car iamays
15 no sen poyran curar car los ner
16 uis son secatz · dels uelhs · car
17 una humor uen delceuelh dego
18 tan coma gota dayga efa cecar
19 los neruis dels uels
20 ARas uos uuel dire la se
21 gonda maneyra ques es
22 quais uertz enon se poth
23 curar · euen soptament coma
24 lautra elos uels son clars eno(n)
25 pot don ueser coma sinon auian
26 uelhs § Et aquesta es pus ma
27 la delas autras et aquesta uen
28 per per tropa freior del seruelh ep(er)
29 trop plorar dels uelhs eper trop
30 uelhar eper trop deiunis · eper
31 enflament del test
32 § Aras uos uuelh dire laterssa
33 maneyra que es quant la pupi
34 lla apar alargada es apar blan
35 ca onegra es questa non sepot
36 curar am neguna medecina del
37 mont
38 § Aras uos uulh dire enom de
39 dieu delas autres em fermetatz
40 delhs uelhs diuersas que uenon
41 oper tropa sanc oper car alcunas
42 uegadas lo sanc monta als uels
43 euen gran ardor eson mot uer
44 mels et aquelha ardor euerme
174rA
01 lesa cor en las palpelhas entalma
02 neyra que alcunas uegadas noy
03 layssan pelheth § E si aquesta en
04 fermetat non es tost curada fa
05 ra las palpelhas reuersegadas
06 per so aiudaretz lor en aquesta
07 maneyra · fay colliri jerosolimi
08 tan · § Recep detutia alexandrina
09 (on.) .i. am doas liuras de bon uin
10 blanc · episa o ben coma sal emes
11 cla ben emeth tot en .i. ola noua
12 emescla (on.) .i. derosas seccas efay
13 o tot bolhir alfoc suau en tro que
14 sia lo vin (c)o(n)sumath alamietat
15 epueis colha o tot per .i. drap d(e)
16 lin egarda aquel colliri per una
17 sen mana · epueis meti lon en .i.a.
18 ampolha · et uncha ne los uelhs
19 del malaute lo matin el uespre
20 e de dins una senmana sera gue
21 ritz los malautes · et anos recor
22 da que pus de mil malautes a
23 uem gueritz am aquest colliri
24 bon
25 § E fau uos saber que enans
26 que uos metatz daquest colli
27 ri als uelhs uos los deuetz far
28 sancnar delha uena del front mi
29 ggana si son joues oson uielhs
30 purgatz enans loseruelh am
31 nostras pillulas que son contr(a)
32 lamaluestat dels uelhs · aques
33 ta recepta receph · aloe epatico
34 scandali rubey · esuli reubarbe
35 ana (dr.) s(emis) turbis minoris · cata
36 pucia agarici · ana (on.) .i. fay cofie
37 g · am sue de artemisa · edisem uos
38 per serth que tan solament no
39 ual ala prusor dels uels ans
40 uos dic que ual aquest engue(n)t
41 ala prusor del cors et ala ronha
42 fort ment · de qualque humor
43 que sia · dona pueyssas al malau
44 tes segon que sera lamalautia
174rB
01 e lausan dieus nostre senhor et
02 yeu ben uenguth quar ten ey a
03 mostrat tant gloriosa cura la
04 qual te dic per serth que nos auem
05 proada motas uegadas
06 § Encaras te uuelh mai mos
07 trar dautras enfermetatz que
08 uenon per gran abu(n)dantia de
09 sanc et en qual temps uen mais
10 efa mal als uelhs · § Don uos
11 dizem ques abundan pus en
12 la fin da osth edura en tro setem
13 bre · Et aquesta enfermetat ue
14 per trop maniar toi frucha diu
15 ersa que mania hom pus en a
16 quel temps que en autre · e ue
17 atressi per so que om muda day
18 re · § E per so en aquel temps uen
19 pus obtalmia que no fa en au
20 tre temps · et aquelh pannicu
21 li uenon trop fort ment als ue
22 lhs en aquel temps eper so ieu
23 uos uuelh dire que enfermetat
24 es obtalmia · § Obtalmia es una
25 malautia laqual sengenra als
26 uelhs per abundancia desanc co
27 rompuda lo qual sanc cengenra
28 delas humors caudas · emet sen
29 aquel sanc corru(m)puth sobre lo bla
30 nc del uelh emonta als uelhs
31 am gran furor et am gran ardor
32 sobiranament am gran abun
33 dantia de lagremas esoptament
34 los uelhs enflon enon romano(n)
35 aqui ges depelhs el malaute no(n)
36 pot dormire ni pauzar et aparli
37 sentir als uelhs arena et espi
38 nas fum
39 § Aras uos uelh dire las mala
40 utias elas medessinas elas cur
41 as las cals auem faitas epro
42 uadas per mot de temps de la
43 obtalmia las quals se podon far
44 ad homes ioues et auiels · R(ecep)
174vA
01 angelot (dr.) .i. esia blanc · esaycocol
02 li (dr.) .i. efay poluera ben en .i. mor
03 tier decoyre epueis met daque
04 lha poluera als uelhs ben et a
05 ias pueis destopa mulhada en
06 aygua fregga el malaute estia
07 euers los uelhs clauses efaita
08 una ora lo pacient siueyra me
09 rauelhas car el se repauzara ben
10 edormira · e nos auem guerit
11 das motas gens am baquesta
12 poluera egasanhat de bon arge(n)t
13 per la gratia dedieu
14 Encaras uos uuelh ensen
15 har diuersas enferme
16 tatz que uenon als uels
17 per aquesta obtalmia · quar al
18 cus son megges que uolon cu
19 rar e no podon eson fols car els
20 meton alcunas medescinas
21 que fan mai de mal que deben
22 eper aquesta mala cura los ue
23 ls tornan grosses e son fora de
24 lor loc natural et esta mal
25 al malautes · et aquestz uelhs
26 no cen poyrian curar per totas
27 las medescinas del mon quar
28 los uelhs son fora de lors locs
29 naturals et es mortificat
30 ENcaras uos uulh
31 mot dire es ensenhar de
32 motas emfermetatz que
33 uenon per aquesta malautia
34 ques anom obtalmia · motz
35 son que se trobon als uels et
36 an los fort torbatz et an los
37 clars ebelhs enon ueson res
38 § Et aisso uen per mala garda
39 car els manion uiandas con
40 trariosas quant an lo mal · et
41 aquest es lo senhal que hom a
42 la malutia quar tot iorn los
43 uelhs lin lagremeggon Et si
44 tu uoles guerit daquest malh
174vB
01 fay aital maneyra prumeyra
02 ment purga lo ceruelh am las
03 pillulas · R(ecep) polipodii esuli · mi
04 rabolis citrini · reubarbe · ana (on.)
05 .ii. efay cosiment am lait des
06 uccamors esegon que sera lo
07 malaute dona li delhas pillu
08 las · § E cant loceruelh serapur
09 gatz donali amaniar matin e
10 uespre del nostre lectoari ieroso
11 limitano lo qual atrobaras
12 en la terssa espessia delas caractas
13 ecura las epois mete dintre los
14 uelhs dela poluera del angelhot
15 sobre dit fin que sia ben gueritz
16 aras nos auem complidas
17 las emfermetatz dela obtalmi(a)
18 Aras uos
19 uuelh dire enom dieu
20 nostre senhor delas em
21 fermetatz dels pans o dels panni
22 culi que cobron los uelhs co
23 ma drap delin subtil · et enge
24 nron se per gran abundancia
25 desanc et engenron se en mo
26 tas maneyras · prumeyra
27 ment per mala garda · segon
28 dament per mota dolor dela
29 testa don uos dic que per aque
30 sta gran dolor dela testa · uen
31 una enfermetat en la testa q(ue)
32 anom emigranea que hom
33 agran dolor alfront et als so
34 sobrescils epres delas aurelh
35 as efa batre las uenas fort · e
36 per aquel batement delas ue
37 nas los uelhs lagremeggon
38 ese torbon eper so sengenro(n) als
39 ulhs los pannic(u)li et apareysson
40 als ulhs endiu(er)sas maneyras
41 prumeyrament se engenron
42 als uelhs coma gran de mil de
43 sota las tunicas · emotz dizon q(ue)
44 es gota pa(n) euen als uelhs am gra(n)
175rA
01 dolor · lo segon apar sobre latunica
02 ques es amaneyra descata faita
03 coma lentilha · loters apar en
04 launa part del uelh coma floc d(e)
05 neu · lo quart es que cobre la
06 pupilla et es blanc eno(n) es nie(n)t
07 Aras nos auem dith
08 del p(a)nnc(u)li en qual maney
09 ra se engenron · Aras uos
10 direm en lo nom dedieu delas
11 curas de cascun las quals nos uos
12 dizem per sert eper ueritat que
13 nos auem prouadas per lonc
14 temps · § E prumeyrameyrame(n)t
15 uos uuelh dire dela prumeyra
16 ques es en luelh coma grair de
17 milh · § E dic uos que quant uos
18 auretz en luelh aquelh gran del
19 milh gardatz uos que neguna
20 medescina non metatz de dins
21 lo uelh ni deforas quar aquesta
22 enfermetatz no cen deu curar
23 am medecinas am laxatiuas
24 ni am polueras ni am lectoaris
25 ni am cauteris · car totas aque
26 stas cauzas lin nozon per sert
27 Mais uos faretz aquesta cura
28 la qual yeu uos per sert que ela
29 es gloriosa fort per aquest pan
30 niculi ques aparon com(a) gran
31 de milh et aquesta es la cura e
32 uos faretz .i. enguent lo qual
33 non ual tant solament en aq(ue)
34 st panniculi ans per sert ual
35 atota dolor de cors en qual que
36 part com laia et es enguent
37 pus gl(or)ios que nos aiam en ca
38 ras uos dic que non es pretz en
39 el · Recep .xl. tals de romze
40
41 epiza los ben en maneyra
42 de salsa edautra part aias doas
43 liuras de bon uin blanc emeto
44 tot en cemps en una ola noua
175rB
01 sobre lo foc · emeti .i. plen poinh de
02 ruta · e .iiii. (on.) de camamilla de la flor
03 o uerda o secca · e si podes meti del
04 pols duna peyra ques a nom a
05 labaustro mieia liura · de semen
06 sa de fenolh (on.) s(emis) doli rosath .i.a. liu
07 ra · de sera (dr.) .ii. totas aquestas cau
08 zas piza enans que tu las metas
09 aluin exceptat las flors dela ca
10 mamilha sci era efay o tot bolhir
11 alfoc suau tant entro quel ui
12 sia (con)sumatz que aparera quela
13 ola uuelha rompre · epueis aias
14 .vi. albums duous emescla los
15 ben am totas aquelhas causas
16
n que sian ben en corporatz eme 17 clatz am baquelhas causas epu
18 is aias .i. drap delin ecolhatz tot
19 aisso egardatz pueis aquel en
20 guent · e daquest enguent unchatz
21 las templas el front al malau
22 te am baquest enguent uos
23 gueriretz aquel pannic(u)li
24 que es coma gran de milh · § En
25 caras uos uuelh dire autras
26 uertutz ques a aquest engue(n)t
27 precios car el es aissi pressios
28 que non a elmon negun tant
29 pressios que se puesca compar
30 ar ad aquest enguent · car si
31 tu ten unchas am aquest en
32 guent qualque dolor que tu aias
33 alcors o alpe · o ala testa · o
34 al estomac o als roinhos · o a
a 35 camba el gueritz en contenent
36 § E fau te saber que nos nauem
37 donat amaniar motas uega
38 das amaneyra de lectoari alas
39 femnas que auiam mal ni do
40 lor en la mayre · eper lo sert nos
41 las gueriam tost · eual encaras
42 a dolor emigranea et atota dol
43 or de uelhs es amalautia sol
44 que tu ne unches lo front elas
175vA
01 cilas elas templas
02 ARas uos uuelh dir enom
03 de iesu crist del segon
04 panniculo que apar sobre
05 latunica del uelh amaneyra des
06 cama depeis coma es una lenti
07 lha edic uos que aquest panni
08 culo si alcomensament cant el
09 uenc non es curatz am aquestas
10 curas que yeu te diray iamais
11 planament no sen poyra curar
12 ni enteyrament · per que se en
13 carna e si torna dur · Et si tu lo(n)
14 uolias curar am croc dargent
15 epueis lon osteces am lo razor
16 non sepoyria far · que tu non o
17 stesses atressi las tunicas delh
18 uelh esi latunica era ostada la
19 tunica del uelh seria destrucha
20 § Don uos assaber amix meus
21 efils atotz que cant uos ueyretz
22 aquest panniculi endurat efer
23 mat que negun non recepiatz
24 en uostra cura car per sert nol
25 poyriatz guerir ni auer honor
26 euostra fama nesceria merm
27 ada · eper aquo anatz per lauia
28 deu(er)itat elaissas falssa(s) errors
29 de mals megges efaitz obras
30 de piatat edieus cera am uos
31 elausatz lon totz temps car el
32 uos afayt uenir auia de u(er)itat
33 § Doncas nos uos uolem dire
34 lamedecina ela cura daquest se
35 gon panniculi edic uos que
36 uos locuretz alcomenssament
37 quant el se comensa ad en
38 carnar sobre latunica quar
39 cant es endurat noia concel
40 sensa perilh eperso enans que
41 sia dura tu faras .iiii. cauteri
42 lo qual se fay am foc tira e con
43 suma coma nos auem mos
175vB
01 trat motas uegadas car lo foc tira
02 motas e consuma edisol enon lo
03 layssa encarnar sobre latunica
04 per so car tira edisol e consuma
05 per aquelloc cauteriat · et aquel
06 panniculi se co(n)suma per lo foc ·
07 elo uuelh es clariseis el fa clar
08 am aquestas medecinas que tu
09 lin aiudaras · § Tu penras quatre
10 pomas emetras las sota las se(n)
11 res caudas · equant ceran cuy
12 tas mondalas dela escorssa de
13 foras episza ben la substancia en
14 .i. mortier de eram emeti una
15 clara duou emescla tant en tro
16 quesia coma enguent o empla
17 ustre emeti destopa · epueis tu
18 met dedins lo uelh depoluera
19 de nabet · fay aysso meti destopa
20 sobrel luelh claus emuda do
21 as uegadas dedias al matin
22 et al uespre eligua pueis am
23 buna plecha o pausa de drap
24 delin en aquesta man
25 eyra segura aquest sego(n)
26 pannic(u)lin · § E daquesta
27 gloriosa cura uos faitz gra
28 cias adieu pus que ami
29 Aras uos uuelh dir delater
30 sa maneyra del panniculo
31 edic uos que el secura en
32 aquelha maneyra quefa lo se
33 gon · empero aiustatz i aquesta
34 medescina que ual fort contra
35 la blancor del uelh car fa tornar
36 negra latunica egasta la macu
37 la blanca · Recep .iiii. (on.) de bon
38 ligno aloes et aias .i.a. ola noua
39 et ompletz lan de carbos uius
40 emetez loligno aloes sobre los
41 carbos · e pueissas aias .i. bassi
42 bel enet ecobri la olla en aques
43 ta maneyra que lo bassi recepi
44 a tot lo fum · epueis aias (dr.) .i. de
176ra
01 pols denabet emescla lon am lo
02 fum delbassin ben pistat am .i.
03 pistador de coyre etrissa ben en
04 tro que sia ben poluerizat emes
05 clat am lo fum efay aisso met
06 daquesta poluera dedins edefo
07 ra los uels epueis met desob
08 re lo uelh claus lo emplaus
09 tre delas pomas ayssi coma es
10 dit desobre e delha poluera a
11 tressi mudaras aytantas ue
12 gadas es aquesta es lacura
13 am laqual motas uegadas p(er)
14 sonas auem curadas
15 § Encaras uos uuelh dir las
16 uertutz dela poluera del nabet
17 eprouensals lo apelhan succre
18 candi dalissandria el prumey
19 rament mollifica lo pannicu
20 lo deluelh segondament miti
21 ga la dolor del uelh · terssame(n)t
22 gasta edestruis la rossor el uer
23 melh del uelh · § Quarta
24 ment coros lo pannic(u)lo · lo sin
25 quen es quar conforta luelh ·
26 § E lo set restreinh las lagremas
27 si son de la humor fregga · En
28 aquesta maneyra uos dic q(ue)
29 atotas las emfermetatz aiu
30 da et en deguna non notz
31 § Encaras uos uuelh dire
32 del quart panniculo que es
33 cant luelh apar tot blanc e deg
34 una negror noy apar aqui ni
35 delha tunica nidela lutz don uos
36 fau saber que uen per gran dol
37 or dela testa que dechen per mie
38 g eua en torn luelh eper aque
39 lha dolor uenc aquelh blanc
40 al uelh et apar lo uelh lusent
41 de color delapasso el passient no(n)
42 pot pus ueser mais que ditz q(ue)
43 tot lomon li apar blanc · e no
44 pot diuisar · una cauza dautra
176rB
01 elos uells lilagremegon tot iorn
02 etota lablancor li apar entorn
03 latunica em blanquesida · aras
04 uos ey dit la cauza els accidens
05 daquest quart panniculo
06 § Aras uos uulh dire las medesci
07 nas nostras proadas atotas
08 prouas proadas adonar · § Don
09 cas aquesta es lacura que uos
10 uos faretz en aquesta malautia
11 Uos faretz un cauteri en lo suc
12 delatesta · equant auretz fait
13 aiatz .xii. albums duous efaitz
14 los ben batre en una scudelha
15 am bun fust en tro que tornon
16 en escuma · epueis laissatz los
17 pausar efaita una ora ostatz
18 lascuma et aiatz de coton emu
19 latz lon en aquelha dels uous
20 que roman en aquest enplaus
21 tre uos mudas .x. uegadas el
22 jorn e .x. alanuyt en tro que
23 sia gueritz · Complit es delaqua
24 rta maneyra eson causas proa
25 das per nos don uos disem per
26 sert que nos ne auem assatz cu
27 ratz daquesta enfermetat per
28 gracia dedieu · § Et yeu ben uen
29 guth uos prec amix meus e
30 filhs cars que uos autres fass
31 atz segon la mia medescina ese
32 gon las mias curas prouadas
33 eiamais non poyretz errar
34 § Aras uos auem dith de la car
35 ta especia del panniculi aras
36 et tot complit del pan(n)iculi
37 Aras uos uuelh dire delas
38 autras enfermetatz que ue
39 non als uelhs per flecma car
40 perocasion deflecma motas la
41 gremas sengenron als uelhs
42 delas quals lagremas sen en
43 genron tres enfermetatz
44 § Aras uos uuelh dir la prumey
176vA
01 ra emfermetat la qualh sengen
02 ra per aquestas lagremas et es
03 trop mala es es contra natura
04 don uos disem que per las lagre
05 mas atrops que son laspalpel
06 as tornon molhas so es las
07 sobiranas e de dins naysson
08 pels efan ponhidura de dins
09 los uelhs edaquelha ponchu
10 ra los uelhs se corompon el
11 malautes non pot obrir los
12 uelhs entro que los pels nesian
13 ostatz am poncha de agulha e
14 fam uos saber quel malaute
15 torna a peior estament et el sa
16 peiora entro que los pelhs sian
17 natz § Doncas si li fora melhor
18 si non agues traitz los pels ·
19 Don uos fau saber que aita(n)t
20 quant los pells son arabatz ·
21 aitant tornon pus grosses ·
22 eper un com netratz ne nays
23 son quatre § E ponhon los ditz
24 pels los uels coma sierant
25 pels de porc · et en la ponchura
26 dels pels los uelhs si torbon
27 etornon fort uermels en aq(ue)s
28 ta maneyra que los uelhs
29 non pot obrir per lagran pon
30 chura dels pels de sus ditz E
31 son trops quen perdon los ue
32 ls del tot per la gran ponchu
33 ra dels pels ·
34 § Aras uos auem ditas las en
35 fermetatz daquesta maney
36 ra delas lagremas e de fleuma
37 § Aras uos direm las curas
38 daquesta enfermetat sobre
39 dicha las quals nos auem fay
40 tas eprouadas per lonc tem
41 ps per gracia dedieu
42 Prenetz doas agulhas que sian
43 ayssi longas coma lo det me
44 nor · edautra part aias filh e
176vB
01 passe perlotrauc delas agulh
02 as · elia ben las agulhas am
03 lo filh launa apres lautra ep
04 ueis leuatz ab una man las
05 palpelhas de sobre · eprendetz
06 del angelhot edel canton de la
07 palpelha am las anguilhas · e
08 liatz en tal maneyra lacarn
09 am las agulhas · que puesca
10 claure los uels es obrir
11 es sian las agulhas ben de cas
12 cuna part liadas · elayssas las
13 agulhas liadas am baquelh(a)
14 part carn delas palpelhas en
15 tro que caian dels uelhs · am
16 lacarn os am lo cuer · equa(n)t
17 seran casutas neguna mede
18 cina en aquelha nafra que
19 auran faitas las agulhas
20 car per se meteis se curara ·
21 E si lo panniculo que senge(n)
22 ra de dintre los uelhs per oc
23 cayson del mouement e delh
24 batement dels pels non sia
25 destruc · megga lon am lapol
26 uera del nabet doas uegadas
27 en lo jorn en tro quesian los
28 uelhs clars · et am baquesta
29 cura nos ne auem geritz motz
30 malautes emalautas egasa
31 nhatz assatz de bos deniers ·
32 § Et auem ne atrobatz mais
33 demalautes de aquesta malau
34 tia en la calabria · que en deguna
35 part euen plus alas femnas
36 que non fa als homes
37 § Aras uos auem ditas las cu
38 ras dela prumeyra enfermetat
39 que uen als uelhs per ocasion
40 deflecma e de grant habundan
41 cia de lagremas
42 § Aras uos uuelh dire dela sego
43 nda enfermetat que es qua(n)t
44 los uelhs aparon torbatz eples
177rA
01 de uenas eson ples de petitz pa(n)
02 niculi el pacient non uetz clar
03 § E nos appelham aquesta em
04 fermetat panno uitreo · so es
05 drap de ueyre opanno de ueire
06 aras uos auem dit dela sego(n)
07 da maneyra dela emfermetat
08 § Aras uos uuelh dire la cura
09 que hom y deu far · anaquesta
10 segonda emfermetat que uen
11 per occayson delagremas
12 § Dic uos prumeyrament que
13 quant uos ueyretz los malau
14 tes ques an aquesta enferme
15 tat segonda · prumeyrame(n)t
16 uos lin fays trayre lo cap efa
17 itz lin .i. cauteri redon per lo
18 mal dela testa eper las tem
19 plas pres delas aurelhas · cau
20 teri lonc · e del cap redon quan
21 uos auretz los cauteris · me
22 tetz de dins los uelhs de la pol
23 uera nostra alexandrina ques
24 fa am bangelhot esarcocolli co
25 ma es dith de sobre enlascarac
26 tas una uegada lo jorn en
27 tro que sia gueritz ben euna ue
28 gada lomes donatz lin delas
29 nostra pillulas ierosolimita
30 nas sobre ditas · et am baque
31 sta cura uos curatz las emfer
32 metatz de las lagremas dels u
33 uelhs las quals uenon per
34 gran flecma · Mais quant el
35 anara dormir manie cascu
36 na nueitz del nostre lectoari
37 ques a nom diaolibano · lo
38 qual atrobaras en lo capitol
39 delas caractas · § E daquesta
40 emfermetat auem assatz a
41 trobat en toscana et en la
42 marca dancona
43 § E la terssa emfermetat es
44 quant lo uelh apar trop carn
177rB
01 os esi aquelha carnositat es
02 de sobre lo uelh e que sia en du
03 resit · per .i. an o per dos o plus ·
04 nol nos couen ameggar · am
05 pillulas ni am colliris quar
06 aprofiecha donc uos lin faretz
07 rayre la testa prumeyrament
08 epueissas faytz lin .i. cauteri
09 coma es dit de sobre § Et en
10 lo segon jorn · uos li obretz los
11 uels al malaute am vostres
12 detz · etota aquelh carnositat
13 uos subtilment talharetz en
14 aital maneyra que non talhes
15 latunica la qual apelhon alcus
16 megges co(n)n iunctiua et entorn
17 la pupilla elo blanc del uelh
18 uos talhares aysi subtilmens
19 epauc epauc en tro ques aq(ue)
20 la carnositat sia de tot ostada
21 equant aquesta causa auretz
22 faita metetz de dins lo uelh d(e)
23 ben plen dela poluera alexan-
24 drina sensa autra mescla la
25 qual es sobredita epueis aiaz
26 destopa mulhada o coton e sia
27 banhatz en slara duou eme
28 tes de sobre luelh claus del
29 malaute · efay aysso per .xv.
30 jorns doas uegadas lo dia .,.
31 § E complitz los jorns · ostan
32 lo coton desobre los uelhs § E
33 pueis aias erba sanctissima ·
34 la qual nos apelham cordelha
35 episatz lan ben · emesclatz i · una
36 glayra duou · emetetz lo
37 de sobre luelh am coton o am
38 bestopa · doas uegadas en lo
39 jorn · elo matin el uespre · epu
40 eis meti dedins lo uelh dela
41 poluera sobre dita alexandri
42 na en lo matin · e de la poluera
43 del nabeth al uespre egarde se
44 decausas contrariosas so es a
177vA
01 saber danguilhas · edecebas · ede
02 legums · ederbas uertz · E de car
03 n de buou ede carn de boc ed(e) ca
04 bra · e de totas autras malas ui
05 andas · edaquesta enfermet
06 tat an mais en serdenha que
07 en autra part enos auem ne
08 assatz gazanhat da questa en
09 fermetat
10 § Oras uos uuelh dir dela quar
11 ta emfermetat que uen per la
12 flecma efa lagremeiar los uels
13 la carta es cant los uelhs son
14 eflattz elagremeggon el malau
15 tes non pot ben obrir los uels
16 per la greuesa dels palpelhas
17 ques aparon greuas epesans
18 equant uos uolretz esser sertz
19 daquelha enfermetat tenesi
20 assatz las palpelhas de sobre
21 am uostres detz · e uos uenrez
22 desobre desobre coma un gras
23 et aquel gras apar quassada
24 e carnosa coma gran de milh
25 et anom ronha delhs uelhs
26 e dic uos que quant uos uey
27 retz aquesta enfermetat uos
28 lon purgaretz en aquesta ma
29 neyra · quar uen de flecma
30 salsa · § Tu pren turbis aloe ep
31 aticum · reubarbaro (dr.) s(emis) e dau
32 tra part aias desuc de ebuli ·
33 una liura efay disolure am a
34 quelhas cauzas sobre ditas
35 elayssa o estar en tro almati
36 epueis colatz o · epueis prenga
37 lacolha dura et al segon dia
38 o bretz los uelhs ereseruatz
39 las palpelhas am uostres
40 detz etota aquelha carnosi
41 tat uos lin curaretz am loras
42 or ben afilat etalan ecome(n)salo
43 atalhar am lorasor delapart
44 lacremal so es delblanc de ues
177vB
01 laurelha eti tro alautra part
02 etota aquelha grayssa ostatz lan
03 enteyrament la qual esta sota
04 la palpelha delapart carnosa e
05 quant uos auretz leuada la
06 carnositat metetz din sobre
07 luelh de coton mulhath en cla
08 ra duou emetetz
09 ...
10 ...
11 ...
12 ...
13 ...
14 per cantas uegadas lanafra s(er)a
15 ...
16 ...
17 ...
18 ...
19 § Deuetz saber senhors que en
20 totas las emfermetatz dels
21 uelhs quals que sian ni quals
22 q(ue) no · uos deuetz auer del en
23 guent alabaustro lo calh uos
24 auem dith de sobre que se fay
25 am las cimas d(e) las ro(n)zeela pei
26 ra ques anom alabaustro ede
27 uetz onchar las templas elas
28 silas ·
29 § Quant alcun es feritz per
30 colp pres del uelh et apar lo sa(n)c
31 pres del uelh · aias .i.a. teula ro
32 ssa efaylan escalfar alfoc ben
33 epueis met sobre lateula sobre
34 ditha de melh elayssa bolir ben
35 epueis etu aias de coton mu
36 lath am baquel melh emet
37 de sobrel colp ecera gueritz
38 ...
39 ...
40 ...
41 ...
42 ...
43 ...
44 ...