Rialto        

 

Corpus dell’antico occitano    

 

Edizione diplomatica del volgarizzamento occitanico della Practica oculorum di Benvenuto Grafeo

Basel, Universitätbibliothek, D.II.11, ff. 172r-177v

a cura di Ilaria Zamuner

Cao 2019

Interpretativa    Note


Benvengut de Salern, Practica oculorum volg.         

172rA

01     Senhors auiatz me

02     descinas proudas

03     et esperiencias delas

04     curas dels uels e

05     de totas malautias que po

06     don uenir als uelhs faitas

07     per me ben uengut de salern

08     las cals yeu ey prouadas

09     sertanament afemnas es

10     ad homes ioues euielhs .,.

11     Deuetz saber

12     que set son las tuni

13     cas dels uelhs segon

14     mayestre johan michi · la pri

15     meyra es apelhada rethina

16     la § E la segonda es apelhada

17     segondina · § E la terssa · escli

18     ros · § E la quarta · araina .,.

19     § E la quinta · unea · § E la sex

20     ta · cornea · § E la septima (con)

21     iutinia · § E ditz que quatre

22     son las colors dels uelhs .,.

23     la prumeyre es negra · § E la

24     segonda es quais blanca ·

25     § E la terssa es uayra · E la

26     quarta es quais rossa § E

27     yeu ben uengut dic · que no(n)

28     son mais doas tunicas de

29     los uelhs que non an ne

30     guna colhor que yeu o · ey

31     esproath ben · et aysso es p(er)

32     amor dela humor · la qual

33     es secca · eper amor de la hu

34     mor cristallina · quar cant

35     la humor cristallina secca es

36     pres delhas tunicas es apar

37     duna colhor · equant sen deue

38     que intra preont apar dau

39     tra color · § Don uos dic

40     ques aquels ques an la hu

41     mor preonda de dintre apa

42     ron los uelhs negres e ues

43     on mielhs que non fan los

44     autres · et acap de trenta

172rB

01     ans comenson apeioyrar · § Et

02     aquels que an la humor al

03     mietz dels uelhs aquels ues

04     on ben dela pueriscia en tro

05     ala uilesa · § Et enquestz uen

06     una enfermetat als uelhs ;

07     quen appelha hom ob talmia

08     et aquelha cobre los uels

09     as alquns enon pas a totz

10     § Et aquels ques an las hu

11     mors pres de las tunicas

12     eque son los uells uayrs a

13     quels ueson ben en la pueris

14     cia e quant son uielhs non

15     ueson ben § E quant an als

16     en los uelhs tropas tunicas e

17     tropas lagremas et an los

18     palpelhs uermels pus quels

19     autres enon ueson trob ben

20     Aras uos

21     uuelh dire delas hum

22     ors dels uelhs · edic uos

23     per serth que son tres · § E la p(ri)

24     meyra es coma album du

25     ou · § E la segonda es coma

26     cristalhs · § E la terssa es co

27     ma colhor de ueyre · § Als uels

28     uos dic ques un nerui for

29     cat que ua al seruelh · et a

30     quel nerui es cauatz · et a en

31     si aquelha con cauitat hum

32     or · quar es plena du humor

33     que es partida entres maney

34     ras · quar launa maneyra

35     resembla album duou · § E la

36     segonda maneyra es coma

37     goma fresca · laterssa coma lart

38     de porc

39     ARas uos uelh dire de

40     las enfermetatz dels

41     uels edelas curas · § E

42     prumeyra ment delas car

43     actas que son en .vij. ma

44     neyras eson quatre que se

172vA

01     podon curar · § E tres que non

02     § E la prumeyra es que pot ·

03     curar es coma caus pura et

04     aquesta uen entorn lo uelh ·

05     os am baston · o · am uergua

06     os am lo poinh · o am peyra

07     o am uent · os am semblans

08     causas · § E la segonda es

09     coma color celestina euen

10     del estomach per manjar ma

11     las uiandas · ela fumositat

12     monta en la testa · § E la ter

13     ssa espessia es blanca coma se(n)

14     res · et aquesta en fermetat

15     uen als uelhs per tropa dolor

16     detesta · coma es emigranea · o

17     per tropa freior de testa · o per

18     trop plorar · o per trop uelhar

19     o per angozia § E la quar

20     ta es pessia es sitrina · es a

21     questa uen per gran moue-

22     ment de moth manjar · e per

23     gran trebalh euen per humor

24     eper malencolia § Aras uos

25     uuelh dire delas autras cur

26     as da questas enfermetatz

27     edic uos ques aquestas espes

28     cias non sen podon ben curar

29     en tro que sian ben complidas

30     eben fermadas § Et aque

31     st es lo senhalh en que cono

32     yssiras cant ceran ben com

33     plidas que lo malaute no

34     pot lo lum del solelh si non

35     en lauia · o lo lum dela can

36     delha si non de nuytz o de se

37     ra · § Don uos fau saber q(ue)

38     motz megges son que uo

39     lon curar · aquestas en fer

40     metatz · am polueras · o · am

41     ayguas · o · am colliris · o am

42     medecinas laxatiuas eson

43     ne maluadament engan

44     natz · car totas aquestas en

172vB

01     fermetas son engendas de so

02     tas las tunicas e son en genra

03     das de las humors secas ede

04     la humor que sembla · album

05     duou · quar aquelha humor

06     se disol esepoyriga coma ayga

07     poyrida econgelhad ene met

08     se entre las tunicas · ela hu

09     mor cristallina § Et yeu

10     ben uengut uos diray las

11     curas que sedeuon far · las

12     quals yeu per sert uos dic q(ue)

13     ey esprouadas lonc temps

14     per lagracia dedieu · § Pru

15     meyra ment uos purguaretz

16     lo seruelh · am nostras pillu

17     las las quals nos auem fay

18     tas et an nom ierosolimitan

19     as · § Recep (on.) .i. turbit · alo es

20     espaticum (on.) s(emis) mastec · cubebas

21     safran (dr.) e cofis lon · am suc

22     de rosas efassa purgar lo ser

23     uelh · e que fassa fum delas de

24     nant ditas causas · erescepia

25     per lonas lofum · et en lautre

26     iorn segent tu faras lo pacient

27     sezer de sobre .i. banc ecaulgue

28     sobre lobanc · elo mayestre sega

29     deuant el · efassa lui tener los

30     uelhs clauses et am launa

31     man leue lapalpelha del uelh

32     de sobre et am lautra man ten

33     ga una agulha dargent etrau

34     que am lagulha lo uelh dela

35     part blanqua deues laurelha

36     efaras o torssen lagulha · equa(n)t

37     seras pres delapupilla tu re

38     sclauras luelh am lagulha · e

39     metras lacaracta rasclan de

40     sota la pupilla o de sobre

41     ecant tuauras pauzada laca

42     racta en son loc non layces la

43     gulha tost mais temlan per

44     espasi · de catre pater nostres

173rA

01     disens · § E pueis osta lagulha el

02     nom dieu en aquelha maneyra

03     torsen que tu lay mesist · epueis

04     tu faras aisso amlos detz en tor

05     sen edeues tu saber ques am la

06     poncha dela dicha agulha tu de

07     ues ostar aquelha ayga poyri

08     da ecant auras fayt aysso a

09     ias de coton mulhath am cla

10     ra duou etulomet de sobre lu

11     elh del malaute · e fay lon iaser

12     en uers en son leyt en tro aia

13     passatz .ix. dias egarda quelh

14     nos mude · § E cascun dia tu

15     mudaras lo coton doas uega

16     das en lo iorn · et ala nuit fin

17     al terme de .ix. iors en lo loc

18     on dormira sia ben escur el

19     malaute manie de bos hueus

20     en la braza cueitz o en layga o

21     e sian molhs emanie pauc bl

22     anc · § E sies ioues beua ay

23     ga · et sies uielhs beua del vin

24     ben temprat · garda que non

25     manie de deguna carn car noi

26     ririan trop et engenraria tro

27     pa sanc et seria contrasis al

28     a cura § E quant aura co(m)

29     plit los sobre ditz .ix. iorns le

30     ue se el nom dieu elaue se la

31     ue sen lacara ab ayga fregga e

32     pauc epauc fassa sas fasendas

33     § Et en aquesta maneyra se

34     curon totas las caractas cu

35     rablas las quals son de color

36     caulsina celestina cinere es

37     citrina · et en autra no sen de

38     uon curar § E de ues saber

39     que tu non deues meggar am

40     bagulha de ferr ni de laton car

41     trop son duras · mais arge(n)t

42     es humils o aur

43     UOletz auzir ladiferen

44     cia daquestas caractas

173rB

01     curablas · Ieu uos dic ques a

02     quelhas que es de color calsina

03     pus stost se cura · Mais elha fa

04     peior uista car uen al uelh per colp

05     § E lautra celestina si ben es cura

06     da pus per feytament home ne

07     uetz edaquesta uen per grant

08     abundantia edumors secca ·

09     § E la terssa cura ques colhor sine

10     risia non pot curar luelh al p(ri)

11     mer estament tornar · si non

12     sa iuda daquest colliri · o lec

13     tuari lo qual anom jerosoli

14     mitan eque non ma(n)ie souen

15     Pren (on.) .ii. de ieroffle de notz mu

16     scada · ede noz dindia e de safra

17     aitant delaun com del autre

18     s(emis) · (on.) e de bon castor

19     .i. (on.) totas aquesta causas fay

20     ben poluereiar passar per .i. cre

21     bellador subtilh · et am de bon

22     melh escumath detot en cemps

23     tu faras .i. lectuari · elo passi e(n)t

24     prenda daquelh letuari ama

25     neyra duna castanha · lo ma

26     tin cant leuara · equant se col

27     quara · gardessen de cauzas co(n)

28     trariosas efay lon usar de uian

29     das de bona degestion caudas

30     es humidas edaquelhas que

31     engeron bon sanc · garda ten

32     sempre mays de causas freggas

33     escecas · e de carn de buou e de boc

34     e de cabra · ede anguilhas ede

35     als eboletz e cebas cruzas esem

36     pre · mais pren ebeu uin caut

37     en que aia saluia eruda egar

38     desen de femna pus que poyra

39     egarde sen de baynh si non en

40     una cornuda es dedins met

41     erbas caudas · so es · camamil

42     la et erbas flayrans ben enon

43     tengua lo cap dedins lobainh

44     que lo fum delayga lin faria

173vA

01     mal en los uelhs aras uos a

02     uem dith de la terssa ·

03     Aras uos uoli dire enom

04     dedieu dela quarta ques

05     acolor citrina · et yeu uos

06     dic ques es redonda epus du

07     ra quelas autras equant tu

08     lan tocaras am la agulha delar

09     gent tu lan deues metre de sota

10     ben so es dela part delnas de

11     ues lo blanc dela part delaure

12     lha torsen am los detz

13     lagulha · ayssi com uos aydit

14     desobre es aquestz non cal trop

15     gardar deuiandas car nos si

16     auem motas uegadas prouat

17     empero silin couen alcunas

18     uegadas de cauzas conforta

19     tiuas per forssa

20     ARas uos uuelh dire de

21     las caractas que no sen

22     podon curar · § Et yeu ey

23     uos dieh que son tres · la pru

24     meyra es blanqua · elos meg

25     ges de salern la apelhon go

26     ta serena · § Et aquestz son los

27     senhals en que las pot hom co

28     noycer § Car la pupilla es clara

29     enegra · ededins en la concaui

30     tat dels uelhs apar de color se

31     ren · Si non a en la pupilla degu

32     na taca elos uels se mouon

33     tot iorn quais tremolon · elas

34     palpelhas coma sieran plenas

35     dargent viu · § E nos auem ne

36     uist trops daquelha malau

37     tia et auem curatz assatz per

38     la grassia dedieu egasanhatz

39     debos floris

40     Es aquesta malautia si

41     uen en lo uentre de lam

42     ayre per alcuna humor

43     corompuda que es dintre per

44     so aytals homs nayson sen

173vB

01     sa lum · § E nos auem prouath

02     guerir curar aquels emais nos

03     non podem negun curar esi aq(ue)ls

04     donauan tot laur delmon non

05     poyrian curar · § E son alcus q(ue)

06     ueson la claretat del jorn pauc

07     euan am los uelhs ubertz

08     coma si uesian · § E son alcus

09     que ueson la ombra delhome o

10     dautra causa · eson alcus que

11     noueson nient coma si non a

12     uian huelhs · § E fam uos sa

13     ber que auem daquestz non

14     ual medecina car iamays

15     no sen poyran curar car los ner

16     uis son secatz · dels uelhs · car

17     una humor uen delceuelh dego

18     tan coma gota dayga efa cecar

19     los neruis dels uels

20     ARas uos uuel dire la se

21     gonda maneyra ques es

22     quais uertz enon se poth

23     curar · euen soptament coma

24     lautra elos uels son clars eno(n)

25     pot don ueser coma sinon auian

26     uelhs § Et aquesta es pus ma

27     la delas autras et aquesta uen

28     per per tropa freior del seruelh ep(er)

29     trop plorar dels uelhs eper trop

30     uelhar eper trop deiunis · eper

31     enflament del test

32     § Aras uos uuelh dire laterssa

33     maneyra que es quant la pupi

34     lla apar alargada es apar blan

35     ca onegra es questa non sepot

36     curar am neguna medecina del

37     mont

38     § Aras uos uulh dire enom de

39     dieu delas autres em fermetatz

40     delhs uelhs diuersas que uenon

41     oper tropa sanc oper car alcunas

42     uegadas lo sanc monta als uels

43     euen gran ardor eson mot uer

44     mels et aquelha ardor euerme

174rA

01     lesa cor en las palpelhas entalma

02     neyra que alcunas uegadas noy

03     layssan pelheth § E si aquesta en

04     fermetat non es tost curada fa

05     ra las palpelhas reuersegadas

06     per so aiudaretz lor en aquesta

07     maneyra · fay colliri jerosolimi

08     tan · § Recep detutia alexandrina

09     (on.) .i. am doas liuras de bon uin

10     blanc · episa o ben coma sal emes

11     cla ben emeth tot en .i. ola noua

12     emescla (on.) .i. derosas seccas efay

13     o tot bolhir alfoc suau en tro que

14     sia lo vin (c)o(n)sumath alamietat

15     epueis colha o tot per .i. drap d(e)

16     lin egarda aquel colliri per una

17     sen mana · epueis meti lon en .i.a.

18     ampolha · et uncha ne los uelhs

19     del malaute lo matin el uespre

20     e de dins una senmana sera gue

21     ritz los malautes · et anos recor

22     da que pus de mil malautes a

23     uem gueritz am aquest colliri

24     bon

25     § E fau uos saber que enans

26     que uos metatz daquest colli

27     ri als uelhs uos los deuetz far

28     sancnar delha uena del front mi

29     ggana si son joues oson uielhs

30     purgatz enans loseruelh am

31     nostras pillulas que son contr(a)

32     lamaluestat dels uelhs · aques

33     ta recepta receph · aloe epatico

34     scandali rubey · esuli reubarbe

35     ana (dr.) s(emis) turbis minoris · cata

36     pucia agarici · ana (on.) .i. fay cofie

37     g · am sue de artemisa · edisem uos

38     per serth que tan solament no

39     ual ala prusor dels uels ans

40     uos dic que ual aquest engue(n)t

41     ala prusor del cors et ala ronha

42     fort ment · de qualque humor

43     que sia · dona pueyssas al malau

44     tes segon que sera lamalautia

174rB

01     e lausan dieus nostre senhor et

02     yeu ben uenguth quar ten ey a

03     mostrat tant gloriosa cura la

04     qual te dic per serth que nos auem

05     proada motas uegadas

06     § Encaras te uuelh mai mos

07     trar dautras enfermetatz que

08     uenon per gran abu(n)dantia de

09     sanc et en qual temps uen mais

10     efa mal als uelhs · § Don uos

11     dizem ques abundan pus en

12     la fin da osth edura en tro setem

13     bre · Et aquesta enfermetat ue

14     per trop maniar toi frucha diu

15     ersa que mania hom pus en a

16     quel temps que en autre · e ue

17     atressi per so que om muda day

18     re · § E per so en aquel temps uen

19     pus obtalmia que no fa en au

20     tre temps · et aquelh pannicu

21     li uenon trop fort ment als ue

22     lhs en aquel temps eper so ieu

23     uos uuelh dire que enfermetat

24     es obtalmia · § Obtalmia es una

25     malautia laqual sengenra als

26     uelhs per abundancia desanc co

27     rompuda lo qual sanc cengenra

28     delas humors caudas · emet sen

29     aquel sanc corru(m)puth sobre lo bla

30     nc del uelh emonta als uelhs

31     am gran furor et am gran ardor

32     sobiranament am gran abun

33     dantia de lagremas esoptament

34     los uelhs enflon enon romano(n)

35     aqui ges depelhs el malaute no(n)

36     pot dormire ni pauzar et aparli

37     sentir als uelhs arena et espi

38     nas fum

39     § Aras uos uelh dire las mala

40     utias elas medessinas elas cur

41     as las cals auem faitas epro

42     uadas per mot de temps de la

43     obtalmia las quals se podon far

44     ad homes ioues et auiels · R(ecep)

174vA

01     angelot (dr.) .i. esia blanc · esaycocol

02     li (dr.) .i. efay poluera ben en .i. mor

03     tier decoyre epueis met daque

04     lha poluera als uelhs ben et a

05     ias pueis destopa mulhada en

06     aygua fregga el malaute estia

07     euers los uelhs clauses efaita

08     una ora lo pacient siueyra me

09     rauelhas car el se repauzara ben

10     edormira · e nos auem guerit

11     das motas gens am baquesta

12     poluera egasanhat de bon arge(n)t

13     per la gratia dedieu

14     Encaras uos uuelh ensen

15     har diuersas enferme

16     tatz que uenon als uels

17     per aquesta obtalmia · quar al

18     cus son megges que uolon cu

19     rar e no podon eson fols car els

20     meton alcunas medescinas

21     que fan mai de mal que deben

22     eper aquesta mala cura los ue

23     ls tornan grosses e son fora de

24     lor loc natural et esta mal

25     al malautes · et aquestz uelhs

26     no cen poyrian curar per totas

27     las medescinas del mon quar

28     los uelhs son fora de lors locs

29     naturals et es mortificat

30     ENcaras uos uulh

31     mot dire es ensenhar de

32     motas emfermetatz que

33     uenon per aquesta malautia

34     ques anom obtalmia · motz

35     son que se trobon als uels et

36     an los fort torbatz et an los

37     clars ebelhs enon ueson res

38     § Et aisso uen per mala garda

39     car els manion uiandas con

40     trariosas quant an lo mal · et

41     aquest es lo senhal que hom a

42     la malutia quar tot iorn los

43     uelhs lin lagremeggon Et si

44     tu uoles guerit daquest malh

174vB

01     fay aital maneyra prumeyra

02     ment purga lo ceruelh am las

03     pillulas · R(ecep) polipodii esuli · mi

04     rabolis citrini · reubarbe · ana (on.)

05     .ii. efay cosiment am lait des

06     uccamors esegon que sera lo

07     malaute dona li delhas pillu

08     las · § E cant loceruelh serapur

09     gatz donali amaniar matin e

10     uespre del nostre lectoari ieroso

11     limitano lo qual atrobaras

12     en la terssa espessia delas caractas

13     ecura las epois mete dintre los

14     uelhs dela poluera del angelhot

15     sobre dit fin que sia ben gueritz

16     aras nos auem complidas

17     las emfermetatz dela obtalmi(a)

18     Aras uos

19     uuelh dire enom dieu

20     nostre senhor delas em

21     fermetatz dels pans o dels panni

22     culi que cobron los uelhs co

23     ma drap delin subtil · et enge

24     nron se per gran abundancia

25     desanc et engenron se en mo

26     tas maneyras · prumeyra

27     ment per mala garda · segon

28     dament per mota dolor dela

29     testa don uos dic que per aque

30     sta gran dolor dela testa · uen

31     una enfermetat en la testa q(ue)

32     anom emigranea que hom

33     agran dolor alfront et als so

34     sobrescils epres delas aurelh

35     as efa batre las uenas fort · e

36     per aquel batement delas ue

37     nas los uelhs lagremeggon

38     ese torbon eper so sengenro(n) als

39     ulhs los pannic(u)li et apareysson

40     als ulhs endiu(er)sas maneyras

41     prumeyrament se engenron

42     als uelhs coma gran de mil de

43     sota las tunicas · emotz dizon q(ue)

44     es gota pa(n) euen als uelhs am gra(n)

175rA

01     dolor · lo segon apar sobre latunica

02     ques es amaneyra descata faita

03     coma lentilha · loters apar en

04     launa part del uelh coma floc d(e)

05     neu · lo quart es que cobre la

06     pupilla et es blanc eno(n) es nie(n)t

07     Aras nos auem dith

08     del p(a)nnc(u)li en qual maney

09     ra se engenron · Aras uos

10     direm en lo nom dedieu delas

11     curas de cascun las quals nos uos

12     dizem per sert eper ueritat que

13     nos auem prouadas per lonc

14     temps · § E prumeyrameyrame(n)t

15     uos uuelh dire dela prumeyra

16     ques es en luelh coma grair de

17     milh · § E dic uos que quant uos

18     auretz en luelh aquelh gran del

19     milh gardatz uos que neguna

20     medescina non metatz de dins

21     lo uelh ni deforas quar aquesta

22     enfermetatz no cen deu curar

23     am medecinas am laxatiuas

24     ni am polueras ni am lectoaris

25     ni am cauteris · car totas aque

26     stas cauzas lin nozon per sert

27     Mais uos faretz aquesta cura

28     la qual yeu uos per sert que ela

29     es gloriosa fort per aquest pan

30     niculi ques aparon com(a) gran

31     de milh et aquesta es la cura e

32     uos faretz .i. enguent lo qual

33     non ual tant solament en aq(ue)

34     st panniculi ans per sert ual

35     atota dolor de cors en qual que

36     part com laia et es enguent

37     pus gl(or)ios que nos aiam en ca

38     ras uos dic que non es pretz en

39     el · Recep .xl. tals de romze

40    

41     epiza los ben en maneyra

42     de salsa edautra part aias doas

43     liuras de bon uin blanc emeto

44     tot en cemps en una ola noua

175rB

01     sobre lo foc · emeti .i. plen poinh de

02     ruta · e .iiii. (on.) de camamilla de la flor

03     o uerda o secca · e si podes meti del

04     pols duna peyra ques a nom a

05     labaustro mieia liura · de semen

06     sa de fenolh (on.) s(emis) doli rosath .i.a. liu

07     ra · de sera (dr.) .ii. totas aquestas cau

08     zas piza enans que tu las metas

09     aluin exceptat las flors dela ca

10     mamilha sci era efay o tot bolhir

11     alfoc suau tant entro quel ui

12     sia (con)sumatz que aparera quela

13     ola uuelha rompre · epueis aias

14     .vi. albums duous emescla los

15     ben am totas aquelhas causas

16     n que sian ben en corporatz eme

17     clatz am baquelhas causas epu

18     is aias .i. drap delin ecolhatz tot

19     aisso egardatz pueis aquel en

20     guent · e daquest enguent unchatz

21     las templas el front al malau

22     te am baquest enguent uos

23     gueriretz aquel pannic(u)li

24     que es coma gran de milh · § En

25     caras uos uuelh dire autras

26     uertutz ques a aquest engue(n)t

27     precios car el es aissi pressios

28     que non a elmon negun tant

29     pressios que se puesca compar

30     ar ad aquest enguent · car si

31     tu ten unchas am aquest en

32     guent qualque dolor que tu aias

33     alcors o alpe · o ala testa · o

34     al estomac o als roinhos · o aa

35     camba el gueritz en contenent

36     § E fau te saber que nos nauem

37     donat amaniar motas uega

38     das amaneyra de lectoari alas

39     femnas que auiam mal ni do

40     lor en la mayre · eper lo sert nos

41     las gueriam tost · eual encaras

42     a dolor emigranea et atota dol

43     or de uelhs es amalautia sol

44     que tu ne unches lo front elas

175vA

01     cilas elas templas

02     ARas uos uuelh dir enom

03     de iesu crist del segon

04     panniculo que apar sobre

05     latunica del uelh amaneyra des

06     cama depeis coma es una lenti

07     lha edic uos que aquest panni

08     culo si alcomensament cant el

09     uenc non es curatz am aquestas

10     curas que yeu te diray iamais

11     planament no sen poyra curar

12     ni enteyrament · per que se en

13     carna e si torna dur · Et si tu lo(n)

14     uolias curar am croc dargent

15     epueis lon osteces am lo razor

16     non sepoyria far · que tu non o

17     stesses atressi las tunicas delh

18     uelh esi latunica era ostada la

19     tunica del uelh seria destrucha

20     § Don uos assaber amix meus

21     efils atotz que cant uos ueyretz

22     aquest panniculi endurat efer

23     mat que negun non recepiatz

24     en uostra cura car per sert nol

25     poyriatz guerir ni auer honor

26     euostra fama nesceria merm

27     ada · eper aquo anatz per lauia

28     deu(er)itat elaissas falssa(s) errors

29     de mals megges efaitz obras

30     de piatat edieus cera am uos

31     elausatz lon totz temps car el

32     uos afayt uenir auia de u(er)itat

33     § Doncas nos uos uolem dire

34     lamedecina ela cura daquest se

35     gon panniculi edic uos que

36     uos locuretz alcomenssament

37     quant el se comensa ad en

38     carnar sobre latunica quar

39     cant es endurat noia concel

40     sensa perilh eperso enans que

41     sia dura tu faras .iiii. cauteri

42     lo qual se fay am foc tira e con

43     suma coma nos auem mos

175vB

01     trat motas uegadas car lo foc tira

02     motas e consuma edisol enon lo

03     layssa encarnar sobre latunica

04     per so car tira edisol e consuma

05     per aquelloc cauteriat · et aquel

06     panniculi se co(n)suma per lo foc ·

07     elo uuelh es clariseis el fa clar

08     am aquestas medecinas que tu

09     lin aiudaras · § Tu penras quatre

10     pomas emetras las sota las se(n)

11     res caudas · equant ceran cuy

12     tas mondalas dela escorssa de

13     foras episza ben la substancia en

14     .i. mortier de eram emeti una

15     clara duou emescla tant en tro

16     quesia coma enguent o empla

17     ustre emeti destopa · epueis tu

18     met dedins lo uelh depoluera

19     de nabet · fay aysso meti destopa

20     sobrel luelh claus emuda do

21     as uegadas dedias al matin

22     et al uespre eligua pueis am

23     buna plecha o pausa de drap

24     delin en aquesta man

25     eyra segura aquest sego(n)

26     pannic(u)lin · § E daquesta

27     gloriosa cura uos faitz gra

28     cias adieu pus que ami

29     Aras uos uuelh dir delater

30     sa maneyra del panniculo

31     edic uos que el secura en

32     aquelha maneyra quefa lo se

33     gon · empero aiustatz i aquesta

34     medescina que ual fort contra

35     la blancor del uelh car fa tornar

36     negra latunica egasta la macu

37     la blanca · Recep .iiii. (on.) de bon

38     ligno aloes et aias .i.a. ola noua

39     et ompletz lan de carbos uius

40     emetez loligno aloes sobre los

41     carbos · e pueissas aias .i. bassi

42     bel enet ecobri la olla en aques

43     ta maneyra que lo bassi recepi

44     a tot lo fum · epueis aias (dr.) .i. de

176ra

01     pols denabet emescla lon am lo

02     fum delbassin ben pistat am .i.

03     pistador de coyre etrissa ben en

04     tro que sia ben poluerizat emes

05     clat am lo fum efay aisso met

06     daquesta poluera dedins edefo

07     ra los uels epueis met desob

08     re lo uelh claus lo emplaus

09     tre delas pomas ayssi coma es

10     dit desobre e delha poluera a

11     tressi mudaras aytantas ue

12     gadas es aquesta es lacura

13     am laqual motas uegadas p(er)

14     sonas auem curadas

15     § Encaras uos uuelh dir las

16     uertutz dela poluera del nabet

17     eprouensals lo apelhan succre

18     candi dalissandria el prumey

19     rament mollifica lo pannicu

20     lo deluelh segondament miti

21     ga la dolor del uelh · terssame(n)t

22     gasta edestruis la rossor el uer

23     melh del uelh · § Quarta

24     ment coros lo pannic(u)lo · lo sin

25     quen es quar conforta luelh ·

26     § E lo set restreinh las lagremas

27     si son de la humor fregga · En

28     aquesta maneyra uos dic q(ue)

29     atotas las emfermetatz aiu

30     da et en deguna non notz

31     § Encaras uos uuelh dire

32     del quart panniculo que es

33     cant luelh apar tot blanc e deg

34     una negror noy apar aqui ni

35     delha tunica nidela lutz don uos

36     fau saber que uen per gran dol

37     or dela testa que dechen per mie

38     g eua en torn luelh eper aque

39     lha dolor uenc aquelh blanc

40     al uelh et apar lo uelh lusent

41     de color delapasso el passient no(n)

42     pot pus ueser mais que ditz q(ue)

43     tot lomon li apar blanc · e no

44     pot diuisar · una cauza dautra

176rB

01     elos uells lilagremegon tot iorn

02     etota lablancor li apar entorn

03     latunica em blanquesida · aras

04     uos ey dit la cauza els accidens

05     daquest quart panniculo

06     § Aras uos uulh dire las medesci

07     nas nostras proadas atotas

08     prouas proadas adonar · § Don

09     cas aquesta es lacura que uos

10     uos faretz en aquesta malautia

11     Uos faretz un cauteri en lo suc

12     delatesta · equant auretz fait

13     aiatz .xii. albums duous efaitz

14     los ben batre en una scudelha

15     am bun fust en tro que tornon

16     en escuma · epueis laissatz los

17     pausar efaita una ora ostatz

18     lascuma et aiatz de coton emu

19     latz lon en aquelha dels uous

20     que roman en aquest enplaus

21     tre uos mudas .x. uegadas el

22     jorn e .x. alanuyt en tro que

23     sia gueritz · Complit es delaqua

24     rta maneyra eson causas proa

25     das per nos don uos disem per

26     sert que nos ne auem assatz cu

27     ratz daquesta enfermetat per

28     gracia dedieu · § Et yeu ben uen

29     guth uos prec amix meus e

30     filhs cars que uos autres fass

31     atz segon la mia medescina ese

32     gon las mias curas prouadas

33     eiamais non poyretz errar

34     § Aras uos auem dith de la car

35     ta especia del panniculi aras

36     et tot complit del pan(n)iculi

37     Aras uos uuelh dire delas

38     autras enfermetatz que ue

39     non als uelhs per flecma car

40     perocasion deflecma motas la

41     gremas sengenron als uelhs

42     delas quals lagremas sen en

43     genron tres enfermetatz

44     § Aras uos uuelh dir la prumey

176vA

01     ra emfermetat la qualh sengen

02     ra per aquestas lagremas et es

03     trop mala es es contra natura

04     don uos disem que per las lagre

05     mas atrops que son laspalpel

06     as tornon molhas so es las

07     sobiranas e de dins naysson

08     pels efan ponhidura de dins

09     los uelhs edaquelha ponchu

10     ra los uelhs se corompon el

11     malautes non pot obrir los

12     uelhs entro que los pels nesian

13     ostatz am poncha de agulha e

14     fam uos saber quel malaute

15     torna a peior estament et el sa

16     peiora entro que los pelhs sian

17     natz § Doncas si li fora melhor

18     si non agues traitz los pels ·

19     Don uos fau saber que aita(n)t

20     quant los pells son arabatz ·

21     aitant tornon pus grosses ·

22     eper un com netratz ne nays

23     son quatre § E ponhon los ditz

24     pels los uels coma sierant

25     pels de porc · et en la ponchura

26     dels pels los uelhs si torbon

27     etornon fort uermels en aq(ue)s

28     ta maneyra que los uelhs

29     non pot obrir per lagran pon

30     chura dels pels de sus ditz E

31     son trops quen perdon los ue

32     ls del tot per la gran ponchu

33     ra dels pels ·

34     § Aras uos auem ditas las en

35     fermetatz daquesta maney

36     ra delas lagremas e de fleuma

37     § Aras uos direm las curas

38     daquesta enfermetat sobre

39     dicha las quals nos auem fay

40     tas eprouadas per lonc tem

41     ps per gracia dedieu

42     Prenetz doas agulhas que sian

43     ayssi longas coma lo det me

44     nor · edautra part aias filh e

176vB

01     passe perlotrauc delas agulh

02     as · elia ben las agulhas am

03     lo filh launa apres lautra ep

04     ueis leuatz ab una man las

05     palpelhas de sobre · eprendetz

06     del angelhot edel canton de la

07     palpelha am las anguilhas · e

08     liatz en tal maneyra lacarn

09     am las agulhas · que puesca

10     claure los uels es obrir

11     es sian las agulhas ben de cas

12     cuna part liadas · elayssas las

13     agulhas liadas am baquelh(a)

14     part carn delas palpelhas en

15     tro que caian dels uelhs · am

16     lacarn os am lo cuer · equa(n)t

17     seran casutas neguna mede

18     cina en aquelha nafra que

19     auran faitas las agulhas

20     car per se meteis se curara ·

21     E si lo panniculo que senge(n)

22     ra de dintre los uelhs per oc

23     cayson del mouement e delh

24     batement dels pels non sia

25     destruc · megga lon am lapol

26     uera del nabet doas uegadas

27     en lo jorn en tro quesian los

28     uelhs clars · et am baquesta

29     cura nos ne auem geritz motz

30     malautes emalautas egasa

31     nhatz assatz de bos deniers ·

32     § Et auem ne atrobatz mais

33     demalautes de aquesta malau

34     tia en la calabria · que en deguna

35     part euen plus alas femnas

36     que non fa als homes

37     § Aras uos auem ditas las cu

38     ras dela prumeyra enfermetat

39     que uen als uelhs per ocasion

40     deflecma e de grant habundan

41     cia de lagremas

42     § Aras uos uuelh dire dela sego

43     nda enfermetat que es qua(n)t

44     los uelhs aparon torbatz eples

177rA

01     de uenas eson ples de petitz pa(n)

02     niculi el pacient non uetz clar

03     § E nos appelham aquesta em

04     fermetat panno uitreo · so es

05     drap de ueyre opanno de ueire

06     aras uos auem dit dela sego(n)

07     da maneyra dela emfermetat

08     § Aras uos uuelh dire la cura

09     que hom y deu far · anaquesta

10     segonda emfermetat que uen

11     per occayson delagremas

12     § Dic uos prumeyrament que

13     quant uos ueyretz los malau

14     tes ques an aquesta enferme

15     tat segonda · prumeyrame(n)t

16     uos lin fays trayre lo cap efa

17     itz lin .i. cauteri redon per lo

18     mal dela testa eper las tem

19     plas pres delas aurelhas · cau

20     teri lonc · e del cap redon quan

21     uos auretz los cauteris · me

22     tetz de dins los uelhs de la pol

23     uera nostra alexandrina ques

24     fa am bangelhot esarcocolli co

25     ma es dith de sobre enlascarac

26     tas una uegada lo jorn en

27     tro que sia gueritz ben euna ue

28     gada lomes donatz lin delas

29     nostra pillulas ierosolimita

30     nas sobre ditas · et am baque

31     sta cura uos curatz las emfer

32     metatz de las lagremas dels u

33     uelhs las quals uenon per

34     gran flecma · Mais quant el

35     anara dormir manie cascu

36     na nueitz del nostre lectoari

37     ques a nom diaolibano · lo

38     qual atrobaras en lo capitol

39     delas caractas · § E daquesta

40     emfermetat auem assatz a

41     trobat en toscana et en la

42     marca dancona

43     § E la terssa emfermetat es

44     quant lo uelh apar trop carn

177rB

01     os esi aquelha carnositat es

02     de sobre lo uelh e que sia en du

03     resit · per .i. an o per dos o plus ·

04     nol nos couen ameggar · am

05     pillulas ni am colliris quar

06     aprofiecha donc uos lin faretz

07     rayre la testa prumeyrament

08     epueissas faytz lin .i. cauteri

09     coma es dit de sobre § Et en

10     lo segon jorn · uos li obretz los

11     uels al malaute am vostres

12     detz · etota aquelh carnositat

13     uos subtilment talharetz en

14     aital maneyra que non talhes

15     latunica la qual apelhon alcus

16     megges co(n)n iunctiua et entorn

17     la pupilla elo blanc del uelh

18     uos talhares aysi subtilmens

19     epauc epauc en tro ques aq(ue)

20     la carnositat sia de tot ostada

21     equant aquesta causa auretz

22     faita metetz de dins lo uelh d(e)

23     ben plen dela poluera alexan-

24     drina sensa autra mescla la

25     qual es sobredita epueis aiaz

26     destopa mulhada o coton e sia

27     banhatz en slara duou eme

28     tes de sobre luelh claus del

29     malaute · efay aysso per .xv.

30     jorns doas uegadas lo dia .,.

31     § E complitz los jorns · ostan

32     lo coton desobre los uelhs § E

33     pueis aias erba sanctissima ·

34     la qual nos apelham cordelha

35     episatz lan ben · emesclatz i · una

36     glayra duou · emetetz lo

37     de sobre luelh am coton o am

38     bestopa · doas uegadas en lo

39     jorn · elo matin el uespre · epu

40     eis meti dedins lo uelh dela

41     poluera sobre dita alexandri

42     na en lo matin · e de la poluera

43     del nabeth al uespre egarde se

44     decausas contrariosas so es a

177vA

01     saber danguilhas · edecebas · ede

02     legums · ederbas uertz · E de car

03     n de buou ede carn de boc ed(e) ca

04     bra · e de totas autras malas ui

05     andas · edaquesta enfermet

06     tat an mais en serdenha que

07     en autra part enos auem ne

08     assatz gazanhat da questa en

09     fermetat

10     § Oras uos uuelh dir dela quar

11     ta emfermetat que uen per la

12     flecma efa lagremeiar los uels

13     la carta es cant los uelhs son

14     eflattz elagremeggon el malau

15     tes non pot ben obrir los uels

16     per la greuesa dels palpelhas

17     ques aparon greuas epesans

18     equant uos uolretz esser sertz

19     daquelha enfermetat tenesi

20     assatz las palpelhas de sobre

21     am uostres detz · e uos uenrez

22     desobre desobre coma un gras

23     et aquel gras apar quassada

24     e carnosa coma gran de milh

25     et anom ronha delhs uelhs

26     e dic uos que quant uos uey

27     retz aquesta enfermetat uos

28     lon purgaretz en aquesta ma

29     neyra · quar uen de flecma

30     salsa · § Tu pren turbis aloe ep

31     aticum · reubarbaro (dr.) s(emis) e dau

32     tra part aias desuc de ebuli ·

33     una liura efay disolure am a

34     quelhas cauzas sobre ditas

35     elayssa o estar en tro almati

36     epueis colatz o · epueis prenga

37     lacolha dura et al segon dia

38     o bretz los uelhs ereseruatz

39     las palpelhas am uostres

40     detz etota aquelha carnosi

41     tat uos lin curaretz am loras

42     or ben afilat etalan ecome(n)salo

43     atalhar am lorasor delapart

44     lacremal so es delblanc de ues

177vB

01     laurelha eti tro alautra part

02     etota aquelha grayssa ostatz lan

03     enteyrament la qual esta sota

04     la palpelha delapart carnosa e

05     quant uos auretz leuada la

06     carnositat metetz din sobre

07     luelh de coton mulhath en cla

08     ra duou emetetz

09     ...

10     ...

11     ...

12     ...

13     ...

14     per cantas uegadas lanafra s(er)a

15     ...

16     ...

17     ...

18     ...

19     § Deuetz saber senhors que en

20     totas las emfermetatz dels

21     uelhs quals que sian ni quals

22     q(ue) no · uos deuetz auer del en

23     guent alabaustro lo calh uos

24     auem dith de sobre que se fay

25     am las cimas d(e) las ro(n)zeela pei

26     ra ques anom alabaustro ede

27     uetz onchar las templas elas

28     silas ·

29     § Quant alcun es feritz per

30     colp pres del uelh et apar lo sa(n)c

31     pres del uelh · aias .i.a. teula ro

32     ssa efaylan escalfar alfoc ben

33     epueis met sobre lateula sobre

34     ditha de melh elayssa bolir ben

35     epueis etu aias de coton mu

36     lath am baquel melh emet

37     de sobrel colp ecera gueritz

38     ...

39     ...

40     ...

41     ...

42     ...

43     ...

44     ...